«Я застаюся, каб тым, хто зараз за кратамі, і тым, хто быў вымушаны з’ехаць, было куды вяртацца»: погляд журналістаў знутры краіны

Сяргей, карэспандэнт

Мараў у мяне шмат. Каб спынілася вайна. Каб Беларусь стала дэмакратычнай краінай. Каб людзі не баяліся гаварыць. Каб спыніўся пераслед іншадумцаў.

Для сябе асабіста — каб можна было спакойна працаваць без ператрусаў і затрыманняў.

Спадзяюся, што ў ініцыятараў вайны хопіць розуму не кідаць ядзерныя бомбы. І перастануць гінуць людзі ва Украіне. Што беларусы не пойдуць нападаць на Украіну. Што ў Беларусі ўвогуле можна будзе жыць свабодна і не баяцца ўладаў. 

Дзякуй Богу, у цяжкі час, калі да нас прыходзілі з ператрусамі, калі мяне забіралі ў ізалятар, мяне падбадзёрвалі мае родныя. Сям’я — галоўная падтрымка для мяне. Таксама важная падтрымка калег, якія дапамагалі сям’і з пошукам адвакатаў і маральна былі побач.

Падстаў для радасці сёння ў Беларусі няшмат. Радуюся дасягненням дзяцей: як вучацца, як займаюцца спортам, як ездзяць на экскурсіі па Беларусі… Імкнуся працаваць, пісаць, нечым займацца, каб не мець часу на дрэнныя думкі, не ўпадаць у дэпрэсію.

Разумею, у які час мы жывем, але не маю права ўпадаць у адчай. Бо мой настрой будзе перадавацца і людзям, якія мяне атачаюць.

Пакуль працую ў медыя, хоць па законе ўжо не з’яўляюся журналістам. Проста карэспадэнт прыватнага інфармацыйнага рэсурсу. Тым не менш, у прафессіі, хоць з абмежаваннямі, застаюся. Як будзе далей — невядома. Гэта залежыць не ад мяне, а ад таго, як будзе ўзмацняцца ціск.

Ці ўзнікаюць думкі выехаць? Часам бывае. Але проста няма куды, шмат чаго трымае на радзіме. Асабліва сям’я, дзеці, бацькі і бабулі.

Аляксандра, журналістка

За шмат гадоў я ўпершыню буду адзначаць нашыя журналісцкія святы са слязьмі на вачах. Усё, што зроблена, усё, да чаго ішлі дзесяцігоддзямі, разбурана. Рэсурс, на які працавала, стаў раптам «экстрэмісцкім». Толькі знайшла варыянты супрацы з іншымі выданнямі, дык і яны трапілі ў «чорны спіс»… Як заставацца далей у прафесіі, невядома. Мабыць, цягам бягучага месяца буду вырашаць, як і куды з’ехаць. Больш не бачу варыянтаў, як не згубіць сябе і сваю прафесію.

Жыццё ў Беларусі зараз — гэта пастаянны страх за сябе, за калег. І ён робіць сваю чорную справу. Шчыра, ужо не магу абыходзіцца без антыдэпрэсантаў.

Мой дом перастаў быць маёй крэпасцю. У сваёй жа хаце адчуваю сябе ў небяспецы, нібыта загнанай у куток, адкуль не збегчы, калі за табой прыйдуць. Больш свабоднай і абароненай адчуваю сябе дзе-небудзь у полі, у лесе, ля рэчкі. Прырода — мабыць, адзінае, што крыху натхняе, радуе, дае станоўчыя эмоцыі. 

Мой наймацнейшы боль — гэта рознагалоссі з роднымі адносна сітуацыі ў Беларусі. Прапаганда, будзь яна праклятая. Вельмі страшна і крыўдна, і нічога нельга зрабіць з гэтым. Знайшла выйсце — не сустракаюся, так спакайней і здаравей для псіхікі. Толькі рэдкія сазвоны і пытанні пра здароўе.

Мабыць, мой каментар будзе самым безнадзейным з усіх… Але надзея ўсё ж ёсць і ў мяне. Як без надзеі? Кожны дзень спадзяюся, што нешта зменіцца і чорная паласа скончыцца. Рэдакцыі адновяць сваю працу, журналісты вернуцца ў сапраўдную журналістыку, палітвязні выйдуць з‑за кратаў, беларусы дазнаюцца праўды і пачнуць будаваць новую краіну.

Андрэй, рэдактар

Адразу адмовіўся нешта гаварыць пра свае спадзевы і мары. Бо так ужо ўся гэтая рэчаіснасць абрыдла, няма сіл. Потым перадумаў. Але што казаць?..

Разважаць пра нейкія планы зараз проста смешна.

Планы былі ва ўсіх шматлікіх выданняў, якія ўжо не могуць працаваць. Таму план адзін — трымацца, берагчы сябе, сваіх калег, а калі і напаткае лёс іншых выданняў, мець магчымасць падтрымаць сваіх.

Асабістых планаў няма. Што можна планаваць у такіх абставінах? З’ехаць за мяжу не планую. Трэба даглядаць старэнькіх бацькоў, ды і самі з жонкай ужо немаладыя. Але ўсё можа здарыцца, як і вымушаны ад’езд.

Прыйшла вясна, крыху лягчэй стала пазбягаць цяжкіх думак. Шчыруем на лецішчы, бульбу вось пасадзілі. Нават пасмяяліся з жонкай: «А бульбу за што?». Гумар зараз таксама чорны, як і думкі.   

Надзеі ўсе звязаныя з Украінай. Чакаем яе перамогі і спадзяемся, што потым абрынецца і дыктатура ў Беларусі. 

Ірына, фатограф

Жыццё ў Беларусі мне нагадвае шматузроўневы квэст, у якім ты ўсведамляеш, што неабавязкова дойдзеш да канца. Адна памылка можа каштаваць свабоды. Але канешне, хочацца быць сярод тых, хто дойдзе да фіналу. Я ні на кроплю не расчаравалася ў сваёй прафесіі, разумею яе значнасць і важнасць у такі час. І гэта напаўняе маё жыццё сэнсам.

Ці страшна жыць у Беларусі?

Не так даўно па дарозе дадому я сутыкнулася з амапаўцамі ў двары. Яны ў балаклавах, амуніцыі, як я зразумела, прыехалі за кімсьці. Першая думка: за мной ці не?

 Ну не, гэта ж не мой двор. Я прайшла проста каля амапаўца, і мы сустрэліся позіркамі. Ніякага страху пры гэтым я не адчула. А адчула… цікаўнасць. Калі ты ведаеш, што цябе чакае ў выпадку затрымання, калі падрыхтаваны да розных сцэнароў ужо тры гады, баяцца становіцца не прадуктыўна. Таму я дазваляю сабе жыць, радавацца, назіраю за тым, што адбываецца, за людзьмі і за тым, як гэта ўсё змяняе мяне саму.

А яно, вядома, змяняе. Ты становішся больш асцярожным і пераборлівым у людзях. Я вельмі ўдзячная лёсу за тое, што ў маім жыцці ёсць сапраўдныя, годныя сябры, дзякуючы якім я не апускаю рукі. Хтосьці побач, у Беларусі, хтосьці за мяжой, але гэта надзвычай важна — атачаць сябе менавіта такімі людзьмі, ведаць, што ў цябе ёсць тыл, адчуваць падтрымку.

Я цалкам абмежавала кантакты з панікёрамі, таксічнымі людзьмі. «Тут? У цябе што, дзевяць жыццяў?», «Вось ты пішаш лісты палітвязням, то калі за табой прыйдуць?» і г. д. — ідзіце, спадарства, у бан. І гэта было самым удалым рашэннем за апошні час. З той прычыны я ўсё менш чытаю фэйсбукі і не ўдзельнічаю ў «срачыках». Гэта дапамагае захаваць псіхіку ў працоўным стане.

Жыццё — вельмі класная штука, нягледзячы ні на што. І яно адно. Менавіта цяпер адчуваю яго так востра, так глыбока, з усімі адценнямі. Знаходзіш і бачыш прыгажосць у будзённым, у людзях, падсілкоўваешся гэтым. А людзі тут цудоўныя. У мяне адчуванне, што я жыву ў іншым грамадстве — не ў тым, што было да 2020 года. І мне гэта падабаецца. Столькі гісторый, столькі назіранняў, столькі адкрыццяў!

Не варта казаць і думаць, што ў Беларусі ўсё памерла, ставіць на ёй крыж. Не. Проста шмат пра што зараз нельга казаць. Мы адшліфоўваем скілы прабівання асфальту. Ты адчуваеш вялізную ўзаемападтрымку ад тых, хто тут застаецца. Мы нават моўчкі разумеем адзін аднаго, бо зараз у адной лодцы. Шкада, што такой падтрымкі мала адчуваеш ад тых, хто з’ехаў. Мне здаецца, гэта самы правільны шлях — слухаць і падтрымліваць адзін аднаго, незалежна ад бакоў мяжы. Але ёсць адчуванне, што паміж намі вырастае прорва. Давайце будаваць масты, а не капаць ямы!

Неаднойчы мае знаёмыя, калегі распавядалі пра тое, што ім сніліся сілавікі, затрыманні. Мне сілавікі не сняцца. Але мне сняцца людзі, якія знаходзяцца зараз за кратамі. Таму я маю вельмі выразную, візуалізаваную мару: «Ранні ранак. Пад мурамі турмы стаяць і чакаюць людзі. Мы разам усхвалявана чакаем тых, хто зараз выйдзе на волю. Калі выйдзе першы, я расплачуся. І не я адна. А побач са мной у гэты час будзе блізкі чалавек, які змог вярнуцца дадому».

Гэта адна з важнейшых прычын, чаму я застаюся, і што дапамагае мне трымацца. Каб тым, хто зараз за кратамі, і тым, хто быў вымушаны з’ехаць, было куды вяртацца.

Быць там, дзе ты ёсць, рабіць тое, што трэба і можаш, падтрымліваць тых, хто побач. Мне не будзе сорамна пасля глядзець у вочы тых, хто зараз знаходзіцца за кратамі за нашу свабоду. Я азіраюся на сябе за гэтыя тры гады і разумею, што я той чалавек, у якім я не памылілася, не расчаравалася. Пакуль ты верыш і марыш, пакуль спадзяешся і любіш, пакуль дыхаеш і не здаешся, — нічога яшчэ не скончана.

Вольга, журналістка

Мой самы вялікі боль — аб нашых вязнях. Я вельмі чакаю дня, калі рэжым нарэшце лясне, адчыняцца дзверы турмаў, і на волю выйдуць усе палітзняволеныя, усе пакутнікі за Беларусь. 

Спадзяюся, што ў турмы пасля сядуць тыя сілавікі і розныя прыслужнікі гэтай улады, якія ўчынілі тэрор беларускага народа.

Адказнасць павінны мець і прапагандысты, якія нанеслі страшэнную шкоду мазгам нашых людзей сваёй цынічнай маной.   

Для мяне гэта будзе вялікай трагедыяй, калі гэтага не адбудзецца. Зло павінна быць пакаранае.

Жыць у Беларусі зараз цяжка. Мы, канешне, стараемся захоўваць аптымізм. Але… Ніколі не ведаеш, будзеш ты на волі ці не. Будаваць нейкія сур’ёзныя планы далей, чым на дзень, немагчыма.

Жыццё нібы сцякае скрозь пальцы, як пясок. І так — гадзіна за гадзінай, дзень за днём у жудаснай беларускай беспрасветнасці. Раней у жыцця быў смак, водар, колер, гук. Зараз нічога гэтага няма. Проста падымаешся ранкам, таму што ты жывы. І проста ідзеш нешта рабіць, бо трэба рабіць. 

Формула шчасця беларуса ў Беларусі зараз такая: жывы, здаровы і на свабодзе, значыць, у цябе ўсё добра. А самае цяжкае — не скатвацца да нянавісці і на ўзровень тых, хто чыніць гвалт.

 Мяне натхняе думка, што я змагу без сораму глядзець у вочы сваім нашчадкам за сваё жыццё ў 2020–2023 гадах. 

Кожны дзень спадзяюся, што нашыя выпрабаванні вось-вось скончацца. Але пакуль яны працягваюцца. Проста пякельная пакута — не ведаць, колькі ж нам яшчэ чакаць светлага дня. Месяц, год, два гады, дзесяць гадоў… А гэта ўсё — тваё жыццё! І страшна, што яно сплывае вось так, хоць магло б быць куды шчаслівейшым — у вольнай краіне.

Я не ведаю, калі фініш, таму вельмі берагу сілы. Я хачу захаваць сябе да чаканага дня ў добрым фізічным, псіхічным і разумовым стане. Мае правілы выжывання: ЗЛЖ, прырода, сябры, кнігі, тэатр, музеі, вывучэнне моў.  

Вы здзівіцеся, але я, журналіст, апошнія паўгода не чытаю навіны. Дакладней, раблю гэта раз на тыдзень. Спачатку без інфармацыі «калбасіла», як наркамана без дозы. Зараз ужо нармальна. Парадак усё той жа: рэпрэсіі-вайна-суды-затрыманні. І чытаць гэта страшна нават раз на тыдзень. Вельмі спачуваю калегам, якія працуюць з гэтымі навінамі, жывуць гэтым штодзень.

Бываюць моманты, калі не хочацца абсалютна ні-чо-га, так мы ўжо выматаныя гэтым беспрасвеццем. Матывуе на жыццё мяне вось што: многія журналісты знаходзяцца за кратамі.

Штораніцу, як бы цяжка ні было на душы, я кажу сабе: устань і працуй. Твае калегі хацелі б працаваць, але не могуць. Дык працуй жа — за сябе і за іх!

Штовечар, які б кепскі ў мяне ні быў настрой, я выцягваю сябе на шпацыр. Мае калегі хацелі б гуляць па вуліцы, але не могуць. Значыць, я іду і дыхаю вясной — за сябе і за іх.

Жыццё ў Беларусі працягваецца. Вяскоўцы садзяць бульбу, настаўнікі вучаць дзяцей, парадзіхі нараджаюць дзетак, інжынеры прыдумляюць сучасныя станкі, журналісты (засталіся яшчэ ж і годныя СМІ, хоць іх ужо і адзінкі) пішуць навіны. Прыляцелі на Бацькаўшчыну буслы, расквітнелі сады на Палессі, моцна разліліся рэкі на Паазер’і. Вясна буяе, спявае і смяецца ў твар усім перашкодам. 

Веру, што і Беларусь абавязкова дачакаецца сваёй вясны, свайго дня перамогі над злом. Госпадзе, якое ж гэта будзе свята! Нашыя дзяды і прадзеды ў 1945‑м гулялі моцна. Але свет яшчэ не бачыў такой урачыстасці, якую зладзяць збалелыя па волі і радасці беларусы!

Чытайце яшчэ:

Сайт і сацсеткі самага папулярнага баранавіцкага выдання «Інтэкс-прэс» прызналі экстрэмісцкімі

«Зіна, стой, сёння наш дзень!» Успаміны легендарнай дыктаркі беларускага тэлебачання

Даследчая платформа сучаснага мастацтва KALEKTAR анансуе новае інтэрнэт-выданне