Прадстаўніца АБСЭ ў справе СМІ адказала, ці памерла свабода слова ў Беларусі

— Найперш я хацеў бы спытаць вас пра вашыя ўражаньні ад размоў зь беларускімі журналістамі, якія вы мелі апошнім часам. Што вас найбольш уразіла ў іх аповедах?

— Найперш іх адвага, мужная праца, тое, як яны не перастаюць інфармаваць сваю аўдыторыю. Што, можа, найбольш мяне ўражвае, — гэта іх адданасьць прафэсіі журналіста, тое, як яны ахвяруюць дзеля яе асабістым жыцьцём і камфортам.

Той факт, што журналіст мусіць пакінуць родную краіну, каб не спыняць працу, — гэта падстава для вялікай павагі, і гэта вельмі ўражвае.

Тэрэза Рыбэйру (Tere­sa Ribeiro) з Партугаліі — пяты прадстаўнік АБСЭ па пытаньнях свабоды СМІ.

• Яна мае значны палітычны, дыпляматычны, праваабарончы і мэдыйны досьвед.

• Працавала ў Міністэрстве замежных спраў Партугаліі, займала пасаду прэзыдэнта Нацыянальнай камісіі па правах чалавека.

• Працавала ў сродках масавай інфармацыі, міжнародных мэдыйных арганізацыях.

— 33 журналісты розных СМІ цяпер у турмах у Беларусі, яны пакутуюць праз стаўленьне да іх турэмнай адміністрацыі, ня маюць сувязяў са сваякамі. Я хачу ў вас спытаць: як АБСЭ можа ім дапамагчы? Ці ёсьць у вас свае каналы?

— Ведаеце, я б сказала, што адзін з самых важных маіх рэсурсаў — гэта магчымасьць выкарыстоўваць свой голас.

Мандат прадстаўніка па свабодзе СМІ мае два вымярэньні. Адно заключаецца ў тым, каб выяўляць парушэньні абавязаньняў, якія дзяржавы-ўдзельніцы добраахвотна ўзялі на сябе.

І, вядома, ваяваць з журналістамі, садзіць іх у турму, прымушаць іх замаўчаць — гэта супярэчыць абавязаньням і прынцыпам АБСЭ ў сфэры СМІ. Гэта абавязаньні, якія краіны-ўдзельніцы ўзялі на сябе і якіх прытрымліваюцца добраахвотна. І я выкарыстоўваю свой мандат, каб падняць голас супраць такіх парушэньняў. Так што гэта важная частка маёй працы.

І яшчэ адна важная частка — дапамагаць краінам-удзельніцам прыводзіць сваю практыку ў адпаведнасьць з абавязаньнямі, якія яны добраахвотна ўзялі на сябе ў рамках АБСЭ.

На жаль, у мяне няма кантактаў зь беларускімі ўладамі, каб выконваць гэтую частку працы. Я шмат разоў спрабавала весьці адкрыты дыялёг з уладамі, але, на жаль, у мяне гэта не атрымлівалася.

— Вы прасілі, а яны адмаўляліся?

— У мяне былі раней размовы з уладамі, але прасунуцца наперад, на жаль, не ўдалося.

— Але Беларусь усё яшчэ сябра АБСЭ, і яны маглі б нешта рабіць, каб засьведчыць сваю прысутнасьць, адказваць на вашы лісты…

— Так, безумоўна. Я ніколі не здаюся, я ня толькі працягваю выяўляць парушэньні, але і спрабую пераканаць дзяржавы-ўдзельніцы весьці канструктыўны дыялёг. Але гэта пакуль не ўдаецца.

— То бок з пачатку вашага мандату ў студзені 2021 году вы не наведвалі Беларусь?

— Не. Мне патрэбна запрашэньне, і гэты візыт павінен мець сэнс. Вядома, я заўсёды гатовая прыехаць.

— Ці можаце вы зьвярнуцца да новага міністра замежных спраў Алейніка, каб ён вас запрасіў?

— Гэта магчыма. Я, праўда, ня вельмі перакананая, што мяне будуць рады бачыць. Ведаеце, для такога візыту павінен быць інтарэс і з боку краіны. Калі інтарэсу няма, то нашто такія візыты? Вы ня можаце проста сказаць: «Вось дазвольце мне прыехаць». Калі няма інтарэсу, то і сэнсу няма.

— Я казаў, што ў Беларусі 33 журналісты-палітвязьні, гэта, можа, рэкорд для ўсёй Эўропы, на жаль. Але ў нас ёсьць яшчэ адзін антырэкорд: 20 беларускіх незалежных СМІ названыя экстрэмісцкімі фармаваньнямі. Гэты сьпіс склалі КДБ і іншыя органы Беларусі, у ім значыцца і Радыё Свабода.

Як па-вашаму, ці можна было б неяк апратэставаць такую практыку на міжнародным узроўні? Можа, АБСЭ ці нейкая іншая арганізацыя магла б гэта ўзяць на сябе?..

— Ведаеце, трэба быць рэалістамі. Сапраўды, мой абавязак — заяўляць, што гэта не адпавядае абавязаньням, гэта непрымальна з пункту гледжаньня міжнародных стандартаў, з пункту гледжаньня прынцыпаў і абавязаньняў, якія былі ўзятыя на сябе ў рамках АБСЭ. Вядома, ёсьць межы таго, што мы можам зрабіць. І ўсё ж голас мае значэньне. І нам трэба мабілізаваць шмат галасоў і заяўляць, што гэта непрымальна, гэта супярэчыць міжнародным стандартам.

На мой погляд, голас — магутны інструмэнт, каб прыцягваць увагу. Ня будзем прымяншаць сілу голасу. Ён мае вагу. Трэба ўсьведамляць межы таго, што мы можам зрабіць, але ў той жа час трэба працаваць далей і выкарыстоўваць любыя інструмэнты, якія ёсьць у нашым распараджэньні. Гэта вельмі важна.

— Ці можаце вы агулам ахарактарызаваць сытуацыю ў Беларусі? Свабода СМІ там памерла ці яшчэ не?

— Спадзяюся, што не. Вельмі цяжка кваліфікаваць тое, што адбываецца. Я ведаю, што цяпер сытуацыя вельмі прыкрая. Але ня будзем прымяншаць моц і сілу волі людзей. І таму я не хачу сказаць, што свабода СМІ там мёртвая, бо ёсьць людзі, якія па-ранейшаму верныя і адданыя свабодзе СМІ, свабодзе выказваньня. Трэба пра гэта памятаць, і трэба верыць, што можна мець голас і даць голас гэтым людзям.

— А чым можа дапамагчы АБСЭ, каб аднавіць свабоду СМІ, каб дапамагчы палітвязьням, журналістам, якія цяпер у турмах у такім цяжкім становішчы? Ці могуць яны спадзявацца на гэтую арганізацыю?

— Зноў жа, ня будзем прымяншаць тое, што мы можам зрабіць. І ня толькі мы: нам патрэбны супольныя намаганьні, каб трымаць гэтыя праблемы на парадку дня. Гэта ўтрымлівае ўвагу палітыкаў на такіх пытаньнях. Таму гэта важна.

Ня будзем мінімізаваць. Інакш мы скажам: «Ну, гэта нічога ня варта». Не, гэта шмат чаго варта.

І гэта важна, і таму такія мандаты, як мандат прадстаўніка па свабодзе СМІ, успрымаюцца вельмі падазрона некаторымі краінамі, таму што яны ведаюць, што гэта рэчы мацнейшыя, чым здаецца шырокай публіцы.

І яны сапраўды могуць мабілізаваць супольныя намаганьні, узьняць голас, які будзе пачуты і паспрыяе фармаваньню міжнароднай грамадзкай думкі.

Важна прыцягваць увагу палітычнага сьвету да гэтых рэчаў, якія супярэчаць міжнароднаму праву ў галіне правоў чалавека.

Чытайце яшчэ:

Журналіст Павел Казарын, які ваюе з першых дзён: Украінскія хэмінгуэі і рэмаркі, калі выжывуць, пачнуць пісаць кнігі

Газета «Мінская праўда» — відаць, самае адыёзнае дзяржвыданне краіны апошніх гадоў. Расказваем, як і чаму яна ім стала

Прынялі эстафету. У Беластоку падтрымалі зняволеных журналістаў