Асцярожна: прапаганда! Ці трэба і як асвятляць прадзяржаўны кантэнт

Наколькі мэтазгодна рэтрансляваць прапаганду?

Трэба канстатаваць, што многія інфанагоды, якія цікавыя грамадству, так ці інакш звязаныя з уладай. Калі іх не асвятляць, то згубіш аўдыторыю, што ў сучасных умовах максімальна крытычна.

Аднак апошнім часам амаль кожны дзень у буйных медыя выходзіць чарговы артыкул, прысвечаны адыёзным прапановам прапаганды. Здаецца, ідэолагаў гэта цалкам задавальняе.

— Часам нашыя медыя займаюцца папулярызацыяй прапагандыстаў, — заўважае заснавальнік газеты «Салідарнасць» і намеснік старшыні БАЖ Аляксандр Старыкевіч. — Напрыклад, выходзіць такая публікацыя, маўляў, [Рыгор] Азаронак узяў інтэрв’ю ў [Уладзіміра] Салаўёва. Мы паглядзелі яго і пераказваем, пра што вялася гаворка. А далей, сапраўды, ідзе выкладанне тэзісаў гэтай праграмы без каментароў з боку рэдакцыі. Навошта?

Журналіст не адмаўляе права кожнага медыя на рэдакцыйную палітыку. Але ён уздымае пытанне: наколькі мэтазгодна рэтрансляваць прапаганду?

— Каб у свой час тэлеканалы і незалежныя медыя не расказалі б пра антыкарупцыйную справаздачу Лукашэнкі, той бы не перамог на выбарах у 1994 годзе, — прыгадалі ўдзельнікі круглага стала. — Мы павінны фармаваць парадак, а не ісці за ім.

Але ці можна наогул адмовіцца ад прадзяржаўнага кантэнту? Вялікая колькасць інфанагод наўпрост тычыцца нават тых, хто з’ехаў з краіны. Узгадаць хаця б немагчымасць працягнуць тэрмін дзеяння старога пашпарта ці атрымаць новы дакумент у беларускіх консульствах і амбасадах.

— Я б хацеў заклікаць медыясупольнасць жыць у сучасным, — выказаўся прадстаўнік буйнога інфармацыйнага сайта. — Калі вы лічыце, што інтэрв’ю Азаронка з Салаўёвым ніхто не ўбачыць, калі мы, незалежныя медыя, не раскажам, то вы вельмі моцна памыляецеся. Пры гэтым трэба расказваць і паказваць кантэкст. Напэўна, ёсць людзі, якія, сутыкнуўшыся з прапагандай на YouTube ці ў Tik­Tok, могуць не разабрацца. І на гэтую аўдыторыю трэба працаваць.

Ён пагадзіўся, што просты пераказ тэзісаў прапаганды — глупства, але неабходна іх разбіраць і паказваць, што праўда, а што — не.

— Не думайце, што калі мы не пішам, то людзі гэтага не бачаць, — падкрэсліў рэдактар.

З гэтым цяжка не пагадзіцца. Тым больш, што фіксацыя наратываў можа мець значэнне ў будучым — падчас юрыдычнай ацэнкі судамі дзейнасці прапаганды.

«Калі прыкінуцца, што чагосьці няма, яно не знікне»

А вось патрабаванне пазбягаць лукашэнкаўскага кантэнту (а такія заклікі перыядычна гучаць з боку некаторых блогераў) можа нагадваць цэнзуру. Чым незалежныя медыя ў такім выпадку будуць адрознівацца ад дзяржаўных СМІ, якія выбарачна інфармуюць аўдыторыю?

— Раней і ў Беларусі было прынята нешта не заўважаць і пра нешта не пісаць. Казалі: навошта вы пішаце пра Лукашэнку? Лепш раскажыце пра чарговы з’езд нейкай партыі. Калі прыкінуцца, што чагосьці няма, яно не знікне, — нагадала журналістка Таццяна Каравянкова. — Другое пытанне, што да гэтага трэба ставіцца крытычна і даваць да інтэрв’ю прапагандыстаў ці да заяў Лукашэнкі тлумачэнні. Каб у чытача быў выбар, і, прачытаўшы артыкул, ён мог зразумець, што адбываецца, і зрабіць асэнсаваны выбар.

Тады паўстае пытанне, як зрабіць так, каб каментаванне не выглядала як навязванне думкі. У любым выпадку давядзецца выносіць ацэнкі, а гэта ўжо супрацьдзеянне, то бок контрпрапаганда.

Паводле медыяэксперткі і даследчыцы прапаганды Ірыны Сідорскай, каб перапыніць ланцужок трансляцыі прапагандысцкіх наратываў, трэба адразу рэканструяваць і падсвятляць, што сфальсіфікавана, пра што змаўчалі, дзе прыхільнікі рэжыму падманулі.

Цяпер ёсць шэраг рашэнняў, якія дазваляюць маркіраваць небяспечны кантэкст. Напрыклад, з дапамогай элементаў вёрсткі. Гэта можа быць своеасаблівым кансэнсусам: і не ўтойваць інфармацыю, і шчыра папярэджваць чытача.

Падсумавала дыскусію дырэктарка Еўрапейскай федэрацыі журналістаў (EFJ) Рэната Шродар:

— Мы бачым вялікі выклік у тым, каб будаваць давер да медыя. І таму так настойліва засяроджваемся на працы медыйных саветаў і іншых форм самарэгулявання і ўзаемадзеяння з грамадскай супольнасцю.

Чытайце яшчэ:

Фізічныя пагрозы, дэзінфармацыя, цэнзура. Шэсць сучасных выклікаў для медыя

«Не рабіце мне нервы!» Прадстаўнікі медыя — аб таксічных выпадках у межах прафесіі

«Рускія — гэта фашысты». Як інтэрв’юерка Лукашэнкі пераабувалася проста падчас вайны