Как сегодня работают беларусские СМИ. Истории релокаций

«Трэба заставацца ў Беларусі»

Павел Свярдлоў, «Еўрарадыё»

Я планую вярнуцца ў Беларусь. Важна знаходзіцца ў Мінску і працаваць там.

Наш страх – гэта галоўнае, што выпіхвае нас з краіны. Можна і рызыкнуць. Вядома, заставацца ў Беларусі важна. Там мы можам быць сведкамі і здымаць тое, што не з’явілася б ніколі і нідзе. А таксама задаваць пытанні.

Ёсць рызыка затрымання журналістаў у Беларусі. Ніводны журналіст, які працуе там, не знаходзіцца ў бяспецы. За адно фота наш журналіст заехаў на 15 сутак. А на мяне склалі пратакол за стрым з амбасады Польшчы ў Мінску.

Ёсць чым займацца і па-за межамі Беларусі. Нам вельмі падабаецца пісаць пра алігархаў, якія падтрымліваюць Лукашэнку, пра тое, як ён зарабляе грошы… як зарабляе Кіраўніцтва справамі прэзідэнта. Апошнім часам мы пішам, як гэтыя «кашалькі Лукашэнкі» пазбягаюць санкцый. Вядома, такая работа можа быць зробленая і па-за межамі Беларусі.

«Еврорадио» вещает на Беларусь и работает для Беларуси. Базируется в Польше и имеет лицензию на вещание до 2029 года. До 6 июля 2021 года корреспондентский пункт радиостанции работал в Минске. Журналисты «Еврорадио», как и других зарубежных СМИ, остались без аккредитации МИД Беларуси, корпункт находится в процессе ликвидации.

Цягам апошняга году нас старанна заганялі пад плінтус ці ў лясы. Беларусь – гэта такі партызанскі край, і сёння мы вымушаныя быць партызанамі.

Яшчэ адна адметнасць нашай рэдакцыі: мы імкнемся свядома не пісаць пра Аляксандра Лукашэнку таго, што можна не пісаць. Калі ён падпісвае важныя нейкія паперы, якія ўплываюць на жыццё ў краіне, мы пра яго пішам. Але калі ён робіць чарговыя «вербальныя інтэрвенцыі», чарговы «перл» выдае, мы ігнаруем. Абсалютна відавочна, што ён гэта робіць, каб пераключыць павестку з таго, што адбываецца ў Беларусі, на сябе. Мы не хочам у гэтым удзельнічаць.

«Незалежная інфармацыя патрэбная беларускаму грамадству як ніколі»

Аляксей Дзікавіцкі, «Б*лсат»

Тое, што заўсёды было праблемай, – калі галоўная рэдакцыя ў Варшаве, а другая рэдакцыя ў Менску, нягледзячы на ўсе «скайпы» і месенджары, часта ёсць непаразуменне – у цяперашняй сітуацыі сталася нашым плюсом. База, якая была створаная за ўсе гэтыя гады, дае нам магчымасць надалей вяшчаць.

Да нас нельга прыйсці ў офіс з АМАПам, павесіць у рэшце замок на дзверы. Таму што мы ў іншай краіне.

Канечне, нашая праца ў сувязі з гэтым пераследам і, не пабаюся гэтага слова, тэрорам, ўскладнілася. Нас прызналі экстрэмістамі (не толькі нас), наш сайт заблакаваны шмат часу. Але наша палітыка – прадстаўляць інфармацыю усімі магчымымі каналамі: мы прысутнічаем ва ўсіх сацыяльных сетках. Дзякуючы гэтаму вельмі цяжка адрэзаць нашага чытача ці гледача ад нашага прадукту.

Частка нашых людзей была вымушаная з’ехаць з Беларусі. Мы павінны захаваць кадры, зрабіць усё магчымае, каб беларуская незалежная журналістыка, калі гэты дзікунскі рэжым сканае, захавала сілы, кроў, магчымасці, каб аднавіць незаконна закрытыя беларускім рэжымам СМІ.

Телеканал «Б*лсат» начал вещание в 2007 году с территории Польши и базируется там до сих пор. Как отмечал Алексей Дикавицкий, создание телеканала было «ответом соседей-поляков на запрос беларусских активистов, беларусского народа на появление собственного телевидения, потому что в Беларуси нет ни одного независимого телеканала». Главный девиз медиа: «Па-беларуску і без цэнзуры».

У Беларусі працаваць для замежных сродкаў масавай інфармацыі без акрэдытацыі нельга. У любой дэмакратычнай краіне акрэдытацыя – нішто іншае, як дапамога журналісту. Мы тройчы звярталіся па акрэдытацыю, нам яе не давалі. Мы пачалі працаваць без яе, таму далей нам адмаўлялі ўжо на падставе таго, што «вы і так парушаеце закон».

За гэтыя 14 гадоў мы хіба як ніхто ў Беларусі прызвычаіліся да пастаяннага палявання на нас. Цяжка падлічыць, колькі нашых журналістаў затрымлівалі, колькі ў нас забралі апаратуры. Толькі летась нашыя журналісты адсядзелі ў арыштах 392 дні. Гэта больш чым год.

Але мы былі найбольш падрыхтаваныя з усіх беларускіх медыяў да такога дэфолту, да такога ўдару. Але, канечне, ніхто не быў падрыхтаваны да турэмных выракаў. Калі 18 лютага нашых журналістак Кацю Андрэеву і Дашу Чульцову пасадзілі на два гады ні за што – да гэтага мы падрыхтаваныя не былі. Гэта страшная сітуацыя. Зараз за кратамі знаходзіцца яшчэ адзін вядоўца нашых перадач – Уладзімір Мацкевіч.

Мы жывем у 2021 годзе, таму рэжыму значна цяжэй задушыць свабодную прэсу. Мы маем масу інфармацыі, здымкаў, кароткіх відэа ад нашых гледачоў. Натуральна, што іх трэба правяраць, бо раней ці пазней улады дойдуць да таго, каб дасылаць усялякія фэйкі. Але гэты кантэнт – вельмі важны.

Незалежная інфармацыя патрэбная беларускаму грамадству як ніколі.

«Вся работа строилась по принципу: одной ногой находимся в Беларуси, другой — за границей»

Фёдор Павлюченко, Reform.by

В 2010 году я был тем человеком, который вывез из Беларуси один из самых популярных на тот момент сайтов — «Хартия’97». Я и часть редакции выехали в Вильнюс, мы начали работу оттуда. Поэтому, когда в 2016 году я вернулся в Беларусь, у меня уже было представление, какой проект я хочу сделать и как работать.

С учётом полученного опыта работа Reform.by строилась по принципу: одной ногой находимся в Беларуси (и соблюдаем все, даже самые бессмысленные, законы), другой ногой — за границей.

Один из соучредителей сайта находился в Варшаве, основная редакция – в Беларуси. Редакция очень небольшая, буквально три-пять человек.

Мы подготовили запасную площадку. У нас большая аудитория, поэтому был нужен довольно мощный сервер. Один мы разместили в Беларуси в соответствии с беларусскими законами, а второй – как запасную площадку в облаке Google. Этот сервер работал целый год вхолостую. И когда нас Министерство информации заблокировало, нам потребовались считанные часы, чтобы переключиться на запасной сервер.

Мы специально выдержали паузу, чтобы посмотреть, как работает блокировка, потом включили сервер обратно. И не потеряли аудиторию. Выглядело довольно странно: вроде как заблокированы, но на сайт можно попасть.

«Реформация» (REFORM.by) — медиапроект Федора Павлюченко и группы единомышленников о реформах и изменениях в Беларуси.

Мы изначально готовили не просто техническую площадку, но и саму возможность работать из-за границы. У нас был чёткий план, что мы будем делать, каким образом мы будем дальше работать.

Как только возникли претензии Следственного комитета ко мне и к части наших сотрудников, мы уехали из Беларуси. Мы не считаем себя героями, не хотим лезть на баррикады, мы лишь хотим создавать информационный продукт, который нужен беларусской аудитории.

При этом часть редакции остаётся в Беларуси. Мы до сих пор работаем там легально, несмотря на то, что заблокированы. У нас есть юридическое лицо, оно выплачивает налоги, платит зарплаты, получает деньги за рекламу. Но мы планируем перевести за границу всю юридическую сторону дела, будем открывать юридическое лицо в другой стране.

Таким небольшим редакциям как наша, мне кажется, необязательно рисковать, если в стране созданы совершенно северокорейские условия для существования журналистов. Стоит поберечь людей и выехать на какое-то время. Люди — это самое ценное, что у нас есть. Это наш выбор, и мой совет коллегам — вывезти людей за пределы Беларуси.

Мы практически единственные оказались незаблокированными в Беларуси 9 августа 2020 года. Тогда работали буквально два сайта: Reform.by и БелТА.

Партизанский подход позволил проработать нам незамеченными для властей и набирать полную аудиторию по беларусским меркам до последнего времени. Наконец, Министерство информации нас заметило и заблокировало. Теперь перед коллегами не стыдно – вот и нашу работу отметили.

«Мы дважды экстремисты, но продолжаем свою работу»

Александра Пушкина, Z*rkalo.io (проект команды T*t.by)

Из 260 сотрудников, как это было в T*t.by в Беларуси, в редакции Z*rkalo.io осталось около 30 человек. Где мы находимся, это тоже особый вопрос. Мы не в одном месте. Каждый уехал, куда смог. Мы работаем и уже освоились «на удалёнке», давайте назовём это так.

Тот объём информации, который мы готовили ежедневно раньше, теперь пришлось выпускать совсем другими силами и ресурсами. Мы были вынуждены сократить наши проекты. Сейчас концентрируемся только на общественной и политической ситуации в Беларуси. И продолжаем работать для Беларуси, беларусская аудитория для нас первична.

Сейчас наши просмотры соизмеримы с разделами T*t.by и дают возможность опять претендовать на ту позицию, которую мы занимали раньше, — быть крупнейшим беларусским независимым медиа. Мы дважды экстремисты, но продолжаем свою работу.

Z*rkalo.io — медиа, которое создала бывшая команда T*t.by. Сейчас юридический адрес редакции в Киеве.

T*t.by – это 20-летняя история. По сути, мы вписаны в культурный код Беларуси и имеем такой кредит доверия, что беларусы решали часть своих проблем, обращаясь к нам.

Для меня наш кейс начался с дела журналистки Катерины Борисевич. Тогда мы столкнулись с ненадуманной угрозой. Это уже были не просто «сутки», а реальные сроки.

После этого наш главный редактор Марина Золотова, выпуская редакцию работать, осознавала, что коллеги могут не вернуться. Журналисты также понимали все риски ситуации. Тогда каждый день это был выбор и осознанное решение продолжать свою работу.

Мы, конечно, готовились к репрессиям. У нас были разные планы — B, C, D. Только 18 мая случилось то, что случилось. Мы не ожидали такого воздействия на портал.

3 июня МВД подало иск, чтобы признать нас экстремистами. Соответственно, продолжая свою деятельность, мы могли подвергнуть риску тех, кто находится в заключении, и тех, кто остаётся в Беларуси из сотрудников. Нам пришлось придумывать новый план. Мы решили сделать новое СМИ – Z*rkalo.io.

«Зараз у пэўным сэнсе пачынаецца наша чарговая доўгая дарога дамоў»

Наста Роўда, «Наша Ніва»

Мы перайшлі з рэальнасці аўтарытарнай у рэальнасць таталітарную. Зараз у Беларусі журналістыка знаходзіцца пад забаронай. На жаль, заставацца журналістам у Беларусі можна толькі знаходзячыся па-за межамі краіны. Гэта новая рэальнасць, да якой нам усім трэба будзе прызвычаіцца.

Мы не зусім былі да яе гатовыя. Мы цэлы год жывём у рэчаіснасці, калі рэпрэсіі не спыняюцца і ўзмацняюцца. Але тое, што ў краіне не застанецца ніводнага грамадска-палітычнага выдання — мы не думалі, што да гэтага дойдзе.

Мы прынялі рашэнне выехаць у той дзень, калі да нас прыйшлі. Мы былі ў краіне да апошняга. 8 ліпеня ў Беларусі знаходзілася практычна ўся наша каманда. Многія дзівіліся гэтаму, але наша пазіцыя была: быць у краіне, пакуль гэта магчыма, працаваць, пакуль нам даюць.

Мы вырашылі, што лепш працаваць з‑за мяжы, чым не працаваць увогуле. «Наша Ніва» павінна жыць. Мы павінны працягваць працу тых, хто зараз сядзіць, не можам сабе дазволіць спыніцца.

Ці можна быць беларускім журналістам, знаходзячыся за мяжой? Можна. Прыходзіцца прыкладаць шмат больш намаганняў, каб не страціць сувязь з беларусамі, быць актуальнымі, адчуваць тое, што там адбываецца. Пакуль што для нас гэта не з’яўляецца вялікай праблемай, бо ўсе выехалі нядаўна. Як гэта будзе далей, сказаць складана.

Каранавірус навучыў нас працаваць анлайн. Мы спадзяемся, што ў цяперашняй сітуацыі станем мацнейшымі і навучымся заставацца з беларусамі, будучы за мяжой.

Наша задача – захавацца як прафесійнае СМІ, захаваць каманду, кампетэнцыі, вырасці, навучыцца працаваць так, як мы не працавалі ніколі. У Беларусі журналістыка як прафесія знішчаецца. І ў гэтай сітуацыі, калі ты застаешся ў Беларусі, ты хутчэй за ўсё сыходзіш з прафесіі. Гэта катастрофа. Рана ці позна нам трэба будзе ўсім вярнуцца дамоў, трэба, каб было каму там працаваць. У нас ёсць і іншая матывацыя: тыя людзі, якія сядзяць.

Ранейшай стратэгіяй «Нашай Нівы» было акумуляваць аўдыторыю на сайце. Зараз мы бачым, што гэта ўжо неактуальна. Незалежныя СМІ ў Беларусі даступныя толькі праз VPN. На жаль, карыстальніцкія звычкі мяняюцца не так хутка.

Калі мы становімся нязручнымі для людзей, нам трэба мяняцца, ісці туды, дзе ёсць аўдыторыя, дзе ёй камфортна і зручна нас чытаць. Мы бачым прыярытэтам для сябе сацыяльныя сеткі і YouTube.

Манетызацыя — гэта вельмі балючае пытанне. Спачатку яе нішчыў каранавірус, а пасля знішчылі ўлады.

Бізнес баіцца даваць рэкламу ў незалежныя медыя, бо за гэтым могуць быць вельмі кепскія для іх наступствы. Сайты заблакаваныя, аўдыторыя зменшаная. І на заблакаваных рэсурсах ніхто не будзе размяшчаць сваю рэкламу.

Прызнанне экстрэмісцкім СМІ – таксама выклік. Калі на цябе вешаюць кляймо «экстрэміст», у цябе звязаныя рукі, ты ўжо ў нелегальным становішчы, ты вораг, з табой ніхто не будзе лягальна працаваць.

Зараз адзіная магчымая манетызацыя – гэта данаты. Ахвяраванні можна збіраць праз YouTube і адмысловыя платформы, заклікаць да гэтага аўдыторыю ў сацсетках. Традыцыйная манетызацыя скончылася.

Газета «Наша Ніва» была заснаваная ў Вільні, аднаўлялася ў Вільні. У Мінск мы прыйшлі толькі ў 1996‑м. Так што зараз у пэўным сэнсе пачынаецца наша чарговая доўгая дарога дамоў. Мы спадзяемся, што палітычная сітуацыя рана ці позна зменіцца, і мы зможам вярнуцца ў Беларусь.

Фото на главной: «Еврорадио»