Як пачуваецца прэса ў Грацы
Падарожныя нататкі з элементамі эсэ.
Грац, які ў 2003 годзе быў Еўрапейскай культурнай сталіцай, а на сёння з’яўляецца Еўрапейскім горадам правоў чалавека, мае багатую палітру газет. Пазнаёміцца з ёю атрымалася досыць выпадкова.
У другой палове лета мне дзякуючы запрашэнню грамадскай арганізацыі “Культурнае Пасяродніцтва Шцірыі” і пры спрыянні Аддзела культуры горада Грац атрымалася пажыць і папрацаваць у сталіцы зямлі Шцірыя. Упраўляў справы літарацкія, але звыкла зважаў і на медыйны ландшафт.
Зямля і людзі
І Аўстрыя, і сталіцы яе дзевяці земляў даволі блізкія да Беларусі і яе абласных цэнтраў па колькасці насельніцтва. У краіне жыве каля 8,5 мільёнаў, у Грацы (які, дарэчы, як Берасьце да Брэста, склаўся да свайго сённяшняга імя з дадзенага яму заснавальнікамі-славянамі больш поўнага “Градзец”) – 277 тысяч жыхароў.
Зямля і газеты
Акрамя шматлікіх рознай перыядычнасці платных і бясплатных інфармвыданняў з невялікім накладам, у горадзе выходзяць чатыры вялікія газеты. Тры з іх штодзённыя. Фактычна ўсе маюць сайты з інтэнсіўным абнаўленнем. Самая высокатыражная з вялікіх газет гэта, парадаксальным чынам, “KLEINE ZEITUNG” (каля 480 тысяч асобнікаў), далей ідуць “KRONEN ZEITUNG” (каля 360 тысяч), “DIE PRESSE“ i “KURIER”. Наклад гэтых апошніх не падаЮ, бо звесткі ёсць толькі з інтэрнэту, а ён пры праверцы адной з вышэйпададзеных лічбаў схібіў у бок павелічэння ў два разы. Паводле сведчання аднаго з калегаў, тры з чацвёркі найбольш паспяховых газет маюць надрэгіянальныя рэдакцыі – у Грацы выходзіць высілкамі мясцовай рэдакцыі нумар на мясцовым матэрыяле. Высокатыражныя газеты зацікаўленыя ў падпісцы і распаўсюджваюцца ва ўсёй Шцірыі (толькі адна абмяжоўваецца пакуль сталіцай зямлі).
Калі ездзіў на арэндаваным веліку на мясцовую цікавостку, гару Шёкль. а гэта 20 кіламетраў па вёсках і мястэчках, па дарозе пару разоў прыкмеціў “імянныя” паштовыя скрынкі. На пластыкавай трубцы-прыёмніку прэсы напісана, каб клаў туды паштар толькі і менавіта такую газету. У горадзе сустракаецца даволі рафінаваная рэклама газет у выглядзе дызайнерскіх ці то стэндаў, ці то скульптур, але і звычайных вывесак-слоганаў або зАклікаў.
Экстэр’ер ды інтэр’ер газетных сядзібаў сведчаць пра іх нядрэнны матэрыяльны стан. “KLEINE ZEITUNG” месціцца ў нядаўна ўзведзенай архітэктурнай пярліне Граца – гатэлі “Шцірыя” (на здымку), рэдакцыя “KRONEN ZEITUNG” таксама займае частку неблагога сучаснага будынка
Магістр Міхаэла Райхарт, супрацоўніца аддзела культуры “KRONEN ZEITUNG”, сведчыць: “Працаваць усё больш няпроста. Ідзе лавіна інфармацыі, падзей шмат. Канкурэнцыя на медыйным полі вялікая, але не так яна даецца ў знакі, як інтэрнэт, які трэба браць у разлік усё больш. Мы на другім месцы па накладу. Але не дзякуючы арыентацыі на нейкую інфармацыйную нішу. І мы, і газеты з меншым накладам – пішам на ўсе тэмы”.
Тлустыя маргіналіі
Нечаканым чынам атрымаў пацверджанне гэтаму на “ВЫРЫВАШЦЫ”. Прыкладна так, яшчэ з асацыятыўным наслаеннем уцёкаў, перакладаецца назоў “Насценнай Газеты Граца “AUSREIßER”, як гэты лісток сябе пазіцыянуе сам. Наклад у яго 1500 асобнікаў, у імпрэсуме публікуюцца ўзгодненыя, нельга не думаць, месцы расклейкі. Менавіта на адным з такіх стэндаў убачыў яе ўпершыню. Слоган ”Гоп-ля, зашмат зместу, замала месца!” з апошняга яе нумара, які ўзяў на горцы для раздаткавых матэрыялаў пры дзвярах Аддзела культуры горада Грац, – гэта ніякія не “панты”. No points. Таму што ў нумары ёсць і калонка рэдактара, і аналітычны матэрыял пра бюракратыю ў горадзе, і некалькі крытычных зацемак пра мастацтва (пра памежжа слова і малюнка мне найбліжэй было)… І яшчэ рэцэнзія на фотавыставу! І яшчэ пераклад верша з чэшскай на нямецкую!! Прычым тэкст перакладу ўпоравень з арыгіналам!!!
Акрамя спакуслівага сказу, маўляў, рэдакцыя ЧАКАЕ матэрыялы ад любога, хто хоча іх рабіць, маЮ ўвагу ў нумары прыцягнула яшчэ адна характэрная аб’ява. Рэдакцыя ў сувязі з яе жаданнем быць як мага больш самастойнай і рашэннем адмовіцца ад камерцыйнай рэкламы просіць чытачоў аб пасільнай фінансавай падтрымцы.
Дык аддацца ці прадацца?
Не заглыбляючыся ў юрыдычныя нетры, зацемлю ўсё ж, што ў Аўстрыі існуе інструмент фінансавай падтрымкі прэсы. Прэсу не так даўно абклалі яшчэ адным падаткам на продаж, і штодзённым газетам адмысловым заканадаўчым актам надалі права атрымліваць субсідыі.
У самым вялікім супермаркеце Граца, які нядаўна пабудавалі ў полі каля прадмесця Зайэрсберг, не прамінуў горку-вяртушку з газетамі. Яна стаяла ў кніжным аддзеле (не як у нас – абы-дзе, а можа нават і наўпрост у прадуктовых аддзелах-крамах; гэта каб набраўся на рукі канцэрагеннай паліграфіі і потым мацаў сабе дахаты прадукты). Найперш кінуліся ў вочы агульнанямецкамоўныя гіганты Die ZEIT, SÜDDEUTSCHE ZEITUNG. А далей – вось яны, знаёмыя “KLEINE…” “KRONEN…”. “KURIER” таксама мільгае як знаёмы, але больш з асацыяцыямі на “Брестский курьер”. Чакана не было “AUSREIßER“ ’а, – “ВЫРЫВАШКІ”, і не таму, што яе расклейваюць, вядома.
Гіганты каштуюць два, два з паловай еўра за асобнік.
“Рэгіянальныя каштуюць менш, адзін еўра трыццаць цэнтаў або каля таго, – патлумачыў прадавач аддзела. – Натуральна, іх купляюць больш ахвотна”.
Чаму гэта так, чалавек патлумачыць абцяжарыўся. Мыслю, гарантавана не найперш з‑за меншага кошту.
Чаму так думаю? З‑за свайго роду …ну не шкурнасці ж; “эгаізму” таксама занадта сказаць было б… З уласнага досведу, якому надта давяраеш – вось чаму. Я ў свой час яшчэ ў спрэс расейскамоўным ЭсЭсЭры Караткевіча вылучыў найперш з‑за таго, што ў яго “Каласах…” назовы тутэйшыя мільгалі, рэаліі. “Дык гэта ж пра мяне. Пра нас.”
І апушчу на шалю вагаў галоўную, журналісцкую гірку. У Аўстрыі сярэдні заробак, паводле краінавай статыстыкі за 2014 год, склаў каля 2800 еўра ў месяц брута, гэта значыць з усімі падаткамі і плацяжамі. З той цікавай для нас дэталлю, што рабочыя зарабляюць, у сярэднім, на 500 – 800 еўра менш, а службоўцы, адпаведна, на столькісама больш. Дык ці цяжка аддаць адну тысячную дзель заробку? У пераліку нават на нашу капыльную статыстыку, ці цяжка вам было б аддаць 700 беларускіх рублёў? І ці iстотна было б, 700 або 400?
Дарэчы, адным з самых вялікіх маіх уражанняў было, калі перад азнаямленчай аўтобуснай паездкай на дзянёк у Вену дзесьці на вуліцы ў Грацы ўзяў у дарожку мясцовую тоўстую газету. Спакусіў назоў “KULTURZEITUNG”. Пад ім – сапраўды, “gratis”. “За так”. Разгарнуў імпрэсум – 200 тысяч асобнікаў!!