Як напад на Charlie Hebdo адбіўся на сітуацыі са свабодай слова ў Францыі і ЗША
7 студзеня 2015 г. двое экстрэмістаў застрэлілі 12 чалавек у парыжскім офісе “Charlie Hebdo” – сатырычнага часопіса, які апублікаваў карыкатуры на прарока Мухамеда. У наступныя два дні колькасць загінулых у Парыжы павялічылася да 17.
Нягледзячы на мінулагодні тэракт – ці насуперак яму – нядаўні спецыяльны выпуск “Charlie Hebdo”, прысвечаны гадавіне падзеі, выйшаў накладам каля 1 мільёна асобнікаў.
“Я не думаю, што нешта змянілася з таго дня, – толькі з’явілася пустата, якая прымушае нас пакутаваць, – сказаў BBC адказны рэдактар “Charlie Hebdo” Жэрар Біярд. – Нам не хапае [загінулых] людзей, нашых сяброў, іх таленту, [але] мы стараемся падтрымліваць той жа дух часопіса. Я думаю, што ў нас гэта атрымліваецца”.
Тым не менш, у мінулым годзе наша ўяўленне пра свабоду слова і прэсы істотна змянілася. “Charlie Hebdo” – выданне, вядомае сваім правакацыйным і спрэчным тонам, – у ліку многіх навінавых агенцтваў па ўсім свеце трапіла пад агонь крытыкі пасля тэракту. А пасля лістападаўскіх тэрактаў у Парыжы свабода прэсы апынулася ў яшчэ больш небяспечнай сітуацыі.
“Забойства супрацоўнікаў “Charlie Hebdo” кінула выклік ідэі вольнага выказвання меркаванняў ва ўсім свеце, – зазначыў Джын Палісінскі, выканаўчы дырэктар Інстытута Ньюзеум (Newseum Institute) і яго Цэнтра Першай папраўкі (First Amendment Center).
У першую гадавіну тэрарыстычнага нападу група работнікаў СМІ, журналістаў і экспертаў у галіне свабоды слова сабралася ў Інстытуце Ньюзеум ў Вашынгтоне, (акруга Калумбія), каб прааналізаваць змены ў нашым уяўленні пра свабоду слова, і пагаварыць пра наступствы, да якіх могуць прывесці такія змены.
Публікацыя ў “Charlie Hebdo” карыкатур на прарока Мухамеда была ўспрынятая як блюзнерства баявікамі, якія здзейснілі забойства. Пасля тэракту многія расцанілі карыкатуры – і сам “Charlie Hebdo” – як ісламафобскія.
Але Кэралайн Фурэст, рэдактар часопіса “ProChoix” і былы аўтар “Charlie Hebdo”, лічыць, што права кожнага журналіста – мець магчымасць публікаваць кантэнт, які камусьці можа падацца блюзнерскім. Паводле яе слоў, карыкатуры “Charlie Hebdo” часта бываюць вырваныя з кантэксту, іх ідэі скажаюцца і становяцца прыладай прапаганды, якая падтрымлівае забойцаў.
“Charlie Hebdo” вядомы ў Францыі як адно з самых антырасісцкіх выданняў, – патлумачыла Фурэст. – Для журналістаў апісваць “Charlie Hebdo” як выданне, што прапагандуе ісламафобію, – не проста непрафесійна, несправядліва і ілжыва, а па-сапраўднаму небяспечна. Як “Charlie Hebdo” жыве сёння? Яны жывуць як зняволеныя, паколькі ўсе яны знаходзяцца пад абаронай паліцыі”.
Тым не менш, права публікаваць кантэнт, які можа быць кімсьці асцэнены як блюзнерскі, становіцца менш прыярытэтным як у Францыі, так і ва ўсім свеце. Праз год пасля тэракту ў “Charlie Hebdo” многія журналісты значна больш заклапочаныя сваёй бяспекай, чым забеспячэннем сваіх правоў.
“Сёння наш прыярытэт – нават у Францыі – застацца ў жывых, – сказала Фурэст. –Да мінулага года я думала, што толькі журналісты, якія жывуць у тэакратычнай дзяржавах, знаходзяцца ў небяспецы. Але гэта не так: журналістам і вальнадумцам таксама небяспечна жыць і пры дэмакратыі”.
Роберт Корн-Рэвер, вядучы юрыст Цэнтра Першай папраўкі ў ЗША, сказаў, што пасля нападу на “Charlie Hebdo” падобныя змены назіраюцца і ў ЗША.
“Вы бароніце права абражаць або права не падвергнуцца абразам? – спытаў ён. –– Першая папраўка да Канстытуцыі ЗША (адна з найбольш важных паправак да Канстытуцыі ЗША, якая гарантуе, у прыватнасці, права на свабоду веравызнання і свабоду слова і прэсы) грунтуецца на падыходзе, паводле якога ў нас няма ніякіх свабод, калі няма свабоды казаць рэчы, якія могуць кагосьці абразіць”.
Па словах Роберта Корн-Рэвера, нягледзячы на гэтыя правы, большасць амерыканскіх навінавых арганізацый пасля леташняга нападу адмовіліся публікаваць першую старонку “Charlie Hebdo”. У выніку гэта прыводзіць да неадпаведнасці сутнасці Першай папраўкі і яе інтэрпрэтацыі і выкарыстання рэдакцыямі.
“Наколькі мы адважныя, калі гаворка заходзіць пра свабоду слова? – спытаў Корн-Рэвер. – Адна справа – насіць значак “Je Suis Charlie”. Зусім іншая – калі ваша рэдакцыя вырашае не публікаваць карыкатуры “Charlie Hebdo””.
Пасля ўсяго сказанага вышэй – што можа быць зроблена для абароны свабоды слова – як у Францыі, так і ў ЗША?
Палісінскі падкрэсліў, што і ўрады, і навінавыя арганізацыі павінны знайсці баланс паміж патрабаваннямі бяспекі і неабходнасцю гарантаваць свабоду слова. Свабода слова і свабодная прэса – гэта правы, абмежаваныя пэўнымі ўмовамі, звязанымі з бяспекай людзей, – але гэтыя правы не павінны ставіцца пад пагрозу дзеля прадухілення магчымасці кагосьці пакрыўдзіць.
“Успамінаючы ўрокі “Charlie Hebdo”, нават перад тварам трагічных забойстваў і тэрактаў мы не можам паставіць ідэю бяспекі вышэй за ідэю свабоды, – сказаў ён. – Гэта павінна быць кропкай нашай абсалютнай абароны. Гісторыя кажа нам, што, у канчатковым выніку, ідэя свабоды перамагае”.
Відэазапіс дыскусіі: