У чым сіла мэдыя?

Мэдыя, як вядома, называюць «чацьвёртай уладай». Але, у адрозьненьне ад «першай», яны не надзелены хоць якімі паўнамоцтвамі і не валодаюць аніякімі мэханізмамі прымусу. Тады якая прырода гэтай улады і на чым яна базуецца? Чаму, асабліва ў аўтарытарных і таталітарных грамадзтвах, уладныя асобы ня могуць утрымацца ад спакусы паставіць мэдыя пад кантроль? З чаго, нарэшце, час ад часу, ці нават даволі часта, улады разглядаюць мэдыя як непажаданага канкурэнта?

Адказ на гэтыя пытаньні варта шукаць у прыродзе камунікацыі і сацыяльных стасункаў, да фармаваньня і падтрымкі якіх мэдыя як раз і маюць непасрэднае дачыненьне. І перадусім зьвернем увагу на здольнасьць мэдыя пашыраць сфэру і кантэкст камунікацыі, перакрочваць межы лякальнай камунікацыі, рабіцца ўтваральным элемэнтам больш шырокай камунікацыйнай сытуацыі. Праз такую сваю здольнасьць мэдыя ператвараюцца ў адзін з падставовых інстытутаў публічнай сфэры, г.зн. сфэры грамадзкай апініі, свабоды выказваньня і свабоднага абмену інфармацыяй. І праз такую сваю характарыстыку ня могуць не ўспрымацца як канкурэнт любой уладнай сыстэмы.

Да таго ж, зьяўляючыся выказьнікам самай шырокай палітры ацэнак і меркаваньняў, мэдыя робяць мажлівым удзел вялікіх масаў людзей у публічнай палітыцы. Праз інфармаваньне пра самыя розныя праблемы яны набліжаюць шараговых грамадзянаў да ўдзелу ў прыняцьці рашэньняў. А крытычны погляд мэдыя на палітыку робіць урады ці іншыя палітычныя сілы падсправаздачнымі грамадзкай апініі.

Мэдыя, як вядома, уплываюць на погляды, калектыўныя і індывідуальныя мадэлі паводзінаў людзей. Адбываецца гэта з таго, што людзі маюць рэальную патрэбу ў падмацаваньні сваіх поглядаў ці ў іхняй пераацэнцы. Праўда, іхні ўплыў часам адбываецца і праз пэўную сэлекцыю інфармацыі з боку саміх мэдыя, — акцэнтуацыю адных і мінімізацыю іншых каштоўнасьцяў і меркаваньняў.

Прамоцыя публічнага статусу (вядомасьць) асобы ці якой-небудзь грамадзкай інстытуцыі ці палітычнай групоўкі — яшчэ адна ўнікальная здольнасьць. І ў гэтым таксама палягае сіла мэдыя, бо ў сучаным грамадстве стацца вядомым практычна немажліва, калі вас няма ў СМІ.

Свабодныя мэдыя, як правіла, практыкуюць «гарызантальную мадэль камунікацыі (кожны мае права доступу да сродку інфармацыі, каб выказаць свае меркаваньне). І ў гэтым таксама палягае іхняя сіла.

Журналісты — здабыўцы інфармацыі. Сіла мэдыя — у прапанове сацыяльна значнай інфармацыі, а таксама даступным тлумачэньні складаных зьяваў і працэсаў адпаведна адукацыйнаму цэнзу спажыўцу інфармацыі.

Мэдыя ствараюць ня толькі новыя каналы камунікацыі, але і новыя магчымасьці сацыяльных стасункаў, новых сацыяльных зьяваў, працэсаў, грамадскіх рухаў і палітычных сілаў. Сіла мэдыя — у калектывісцкай прыродзе камунікацыі, якая актуалізуе існаваньне (прысутнасьць) ня толькі «іншага», але і мяне самога.

Ужо аддаўна мэдыя ператварыліся ў частку сацыяльнай рэчаіснасьці. Яны сталіся нават часткай самога чалавека, ці, больш дакладна, часткай чалавека як публічнай асобы.

Сіла СМІ таксама і ў альтэрнатыўным паказе рэчаіснасьці, у тым ліку і з пункту гледжаньня тых, хто не прамаўляе з пазыцыі сілы ці партыкулярнага (уладнага) інтарэсу.

Нарэшце, сіла мэдыя — у непадкантрольнасьці ўраду, бізнэсу альбо інтарэсам хоць якіх іншых карпарацыяў і палітычных груповак. А таму зусім не выпадкова прафэсійныя журналісты базуюць (ці, прынамсі, імкнуцца базаваць) сваю дзейнасьць не на тых ці іншых сацыяльных тэорыях альбо палітычных праграмах, а на каштоўнасьцях свабоды слова і інфармацыі. Улада СМІ — гэта перадусім улада каштоўнасьцяў і інфармацыі.