Стась Карпаў адказвае Горвату: Пра каштоўнасць Еўрабачання і адарванасць ад народа

Прачытаўшы твой допіс я зразумеў, што гэтым разам усё будзе па-іншаму, бо цябе я любіцельскі люблю і нічога непрыемнага ні пра аўтара, ні пра ягоны ліст не думаю. Пра ліст — толькі добрае, а пра цёцю Валю з Баранавіч, якая цябе так хвалюе, і якой ты мяне папракаеш, — не думаю зусім. Вось якая штука. Не ў тым сэнсе, што мне на яе напляваць. І не ў тым сэнсе, што мяне не цікавіць, чым яна жыве. Але я не думаю пра яе як пра сваю суразмоўцу.

Памятаю, калі я быў студэнтам, прыцягнуў да нас на філфак Вечаслаў Пятровіч Рагойша паэта Змітрака Марозава. І вось гэты самы Змітрок нам чытаў вершы, а пасля сказаў: «…І тады я зразумеў, што адарваўся ад народа.»

А я, разумееш, ужо тады быў паскудай, то адразу пачаў трэсці рукой і прасіць слова, а атрымаўшы — спытаў, што значыць быць адарваным ад народа.

І ведаеш, Андрусік? Паэт адказаў, што калі ён прыязджае да бацькоў у вёску, сядзіць ля вакна і глядзіць як у полі людзі сеюць і пашуць, а ён, трэба разумець, — не, то вось тады ён і адчувае: адарваны.

Ён жа ўсё верна сказаў. Народ — гэта тое, што сее і збірае каларадскіх жукоў. Калі я гляджу як мікрабіёлаг робіць нейкія там саскобы, я ж таксама не імкнуся яму дапамагчы. Я стараюся не ўдзельнічаць у нейрахірургічных аперацыях. Я пазбягаю палётаў у адкрыты космас і кіруючых пасадаў у саюзнай дзяржаве. Я проста назіраю. Тым не меней, гэта не лічыцца адарванасцю ад народа. Дарэчы, я не ведаю ці будзе глядзець Еўрабачанне Святлана Алексіевіч, я не цікаўлюсяя гэтым. І за гэта мяне ніхто не назаве адарваным, але вось Валя…Валя з Баранавіч…

Усё ты верна сказаў: яна не прачытае мой тэкст, нават калі я прыб’ю яго цвіком да дзвярэй. Не прачытае. Бо яе не цікавіць, чым я жыву і пра што я думаю. Але ты не скажаш Валі, што яна адарваная ад народа бо не цікавіцца мной, бо я — не народ, а значыць ад мяне нельга адарвацца. Мяне, які жыве ўнутры МКАДа, не трэба ведаць, каб зразумець жыццё.

То бок ты з усіх бакоў маеш рацыю, але дзіўным чынам робіш памылковую выснову, бо лічыш, што я мушу перажываць з‑за адсутнасці кантакта з тымі, каму я не цікавы. Гэта вельмі па-хрысціянску: амываць чужыя ногі, прапаведваць… Але я не вернік.

Думаеш, я павінен прыпаўзці да кожнага трактарыста са сваімі вершыкамі, са сваімі разважаннямі і перажываннямі? Каб яны мне паблажліва сказалі, што я пішу «абы-што»? А я павінен вучыцца ў іх жыццёвай мудрасці, прыпадаць да крыніцы? 

Каб ты не папракнуў мяне ў выскамернасці, я падзялюся сваім назіраннем.

Самыя высакамерныя людзі, якія мне трапляліся, — гэта цёці Валі і дзядзі Пеці. Унутры іх не самазаспакаяльная высакамернасць стомленай прафесуры. Там грубае надзейнае рэшата, якое існуе  для таго, каб прапускаць карыснае і не заўважаць астатняе.

Тыя, каго ты прапануеш мне ў якасці палярнай зоркі, успрымаюць свет толькі прыкладным чынам і не дапускаюць нават думкі пра тое, што ён неспазнаны. Свет дзеліцца ў іх на зразумелае і няіснае. І, каб выпаўзці з няіснасці, я павінен свае вершыкі выкінуць і зарыфмаваць бухло і трактар. Тады яны скажуць, што гэта — добра. А я буду радаваць іх строфамі пра трактар, узлезшы на зэдлік.

Яны ніколі не захочуць стаць складанымі, яны плывуць па жыцці вялізнымі кітамі і прасейваюць ваду, пакідаючы сабе планктон. Я час ад часу захапляюся іх спакоем і грацыяй, але жыву на востраве і харчуюся мурашамі.

Ведаеш, калі я прыязджаў у вёску на лета, то любіў чытаць бабулі Раі свае вершы, якія друкавалі ў часопісе «Бярозка».

Бабуля смяялася: «У, брат ты мой!»

Але паступова яна, як бы табе сказаць…Паступова яна станавілася маленькай дзяўчынкай, а я дарослым дзядзькам. І хоць яна па-ранейшаму казала «у, брат ты мой», бо вельмі мяне любіла, але не тое, каб добра разумела. Таму я перастаў ёй чытаць свае вершы. Перад яе смерцю я наогул мог размаўляць з бабуляй толькі пра вельмі простае. Звычайна, я пытаў у яе пра дзяцінства, пра вайну і яна мне расказвала сваім тоненькім голасам. І шмат плакала. А пасля крыху смяялася.

Яна любіла мяне, але не разумела мяне. Я слухаў яе, але не мог з ёй пагаварыць.

Карацей, я быў гатовы рабіць выгляд, што размаўляю са сваёй бабуляй, бо любіў яе. Але рабіць выгляд, што у нас дыялог са зборнай баранавічскай цёцяй не буду.

Табе пашанцавала нарадзіцца чалавекам, унутры якога ёсць нешта цікавае нам ўсім. Нешта такое, што мы можам любіць усе разам па абодва бакі МКАДа. У гэтым сэнсе ты перспектыўнейшы за Еўрабачанне. Але ўнутры мяне няма такой высокай духоўнай валентнасці, такой універсальнасці, Андрусік. Таму ты, як чалавек гуманны, мусіш за мной прызнаць права любіць тое, што мне падабаецца, пісаць для тых, хто гэта чытае і. самае, галоўнае права — права на адарванасць ад народа, які я са спакойным сэрцам пакідаю на цябе.

Я рады за беларускамоўны гурт, як гурт. Я рады за тое, што беларускага становіцца больш, а не менш. Я рады за таго, хто пачуе наша «хэй» і адгэтуль стане беларусам. Але Еўрабачанне — адстой і я не буду яго глядзець.

Тым не меней, прачытаўшы твой тэкст, я адчуў і твой боль, я пранікся шчымлівасцю і таму я абяцаю пры асабістай сустрэчы ўвесь час гаварыць з табой  толькі пра Еўрабачанне. У разрэзе мастацтва, у разрэзе народа, у разрэзе нацыянальнай ідэі, у разрэзе маёй выхаванасці і неадарванасці. Я буду гаварыць і гаварыць. І я не спынюся да таго часу, пакуль ты гучна не спяеш «хэй, хэй» і не патупаеш чаравічкамі. Прывет!

Андрусь Горват: Абы-што пра “Еўрабачанне”