Андрэй Бастунец: «Попел Клааса грукае ў маё сэрца»

Асабістая справа БАЖа

Андрэй Бастунец нарадзіўся ў Мінску ў 1966 г. Скончыў юрыдычны факультэт БДУ. У журналістыцы з канца 1990‑х. Намеснік галоўнага рэдактара газеты “Фемида-NOVA” (1997 – 2000). Эксперт Цэнтра прававой абароны пры БАЖ (з 1998 г.), яго кіраўнік (з 2010 па 2015 гады). Аўтар і вядучы праграмы «Маю права» тэлеканала «Белсат» (Польшча) (2008 – 2011). Выкладчык Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта (Вільнюс, Літва) (2008 — 2013 года). З 2015 года — старшыня ГА «Беларуская асацыяцыя журналістаў».

Аўтар вершаванага зборніка «Доказательства движения» (2016) і двух альбомаў уласных песень.

Жанаты. Мае сына.

Праз «слясарныя церні» — да зорак

— Асабіста ты калі зразумеў, што журналістыка гэта тваё?

— «Нармальныя героі заўсёды ідуць у абход», спявалі героі фільма «Айбаліт-66». Дарэчы, у 66‑м я і нарадзіўся. Скончыў звычайную чыжоўскую школу (Чыжоўка — мікрараён Мінска, які меў у тыя часы дрэнную славу) і марыў, начытаўшыся дэтэктываў, пра работу следчым. Настаўніца алгебры казала мне: “Правалішся на юрфак, што непазбежна, — пойдзеш у матэматыку”. На юрфак я сапраўды не паступіў. Не дабраў балаў. Але і ў матэматыку не падаўся. Пайшоў на МАЗ — слесарам-рамонтнікам. Год прапрацаваў там, і за гэты час рамантычная цяга да юрыспрудэнцыі моцна зменшылася.

Журналістыка цікавіла куды больш, а журналісты ўвогуле здаваліся тады жыхарамі неба. Але публікацый, неабходных для паступлення, не было. Прагматычна вырашыў, што пайду ў войска, там што-небудзь напішу — і пасля ўжо на журфак. І гэтак жа прагматычна падаў дакументы на юрфак, — каб выкарыстаць адпачынак, што даваўся абітурыентам для здачы экзаменаў. І нечакана паступіў, здаўшы ўсе экзамены на “выдатна”. Праўда, у Савецкую армію мяне ўсё адно забралі з першага ж курса. Дакладней, у памежныя войскі. Там і напісаў пару карэспандэнцый у акруговую газету. Ну, і пра мяне пісалі. Прычым у сувязі з ідэалагічна шкоднай літаратурай.

«… Проходя через контроль, иностранец заметно нервничал. Это вызвало подозрения у прапорщика Г. Шевченко. «Туристу» было предложено пройти в специальное помещение для более тщательного осмотра его вещей. Опытный контролер не ошибся. У гражданина одной из капиталистических стран была изъята искусно замаскированная партия идеологически вредной литературы.

Это всего лишь один из случаев проявления высокой бдительности пограничниками контрольно-пропускного пункта. Служебное мастерство отличает здесь офицера С. Колосова, сержанта К. Трубленкова, младшего сержанта А. Бастунца…. »

Дзеля дакладнасці трэба заўважыць, што салдаты тэрміновай службы не праводзілі дагляду грамадзян. Мы правяралі, ці не спрабуе вораг нелегальна пранікнуць у Савецкі Саюз пад вагонам або зверху яго (я служыў на чыгуначным КПП «Ленінакан» на армяна-турэцкай мяжы). Самая ж «адказная» частка даставалася афіцэрам і прапаршчыкам.

Згадваецца, як аднойчы ў нас здарылася надзвычайнае здарэнне: прыбыў спецсастаў «грамадзян капіталістычных краін», большасць з якіх — пажылыя амерыканцы. Гэта былі аматары Жуля Верна, якія «зафрахтавалі» цягнік для падарожжа па маршрутах, апісаных пісьменнікам. Натуральна, арыенціроўка на іх ужо была ў атрадзе і можна толькі ўявіць, што там рабілася. Амерыканцы! У нас! (Трэба сказаць, што пасажырскія цягнікі праз КПП Ленінакан хадзілі ўсяго пару разоў на тыдзень, і амерыканцаў тут, здаецца, не бывала). “Трэслі” ўсіх. Але адзін з пасажыраў прыцягнуў асаблівую ўвагу, і ім заняліся з вялікай дбайнасцю. Нават правяралі ўнутраную падшэўку валізак — проста разрэзалі нажом і вытрыбушылі ўсё. Але — марна. Што ж, выбачайце, едзьце далей, грамадзяне замежнікі, — па маршрутах Жуля Верна.

— Ты адслужыў, вярнуўся з публікацыямі ў СМІ … І тут Астапа панесла? ..)

— Ну, калі і панесла, то спачатку не туды. Калі зняў кірзачы, працягнуў вучобу на юрфаку. Потым працаваў юрыстам у камерцыйных арганізацыях. Займаўся, сярод іншага, аўтарскім правам і сумежнымі правамі. Нават ездзіў з «Песнярамі» ў Маскву кансультаваць іх пры заключэнні дамовы з буйной музычнай кампаніяй. Уяўляеш, падымаешся на тэлевежу «Астанкіна» ў ліфце разам з Аляксандрам Дзямешкам (ён  ужо не граў у складзе) і Уладзіславам Місевічам — музыкамі легендарнага калектыву, а за сталом перамоў бачыш былога ўдарніка гурта «Аўтограф» Віктара Міхаліна, які быў знаёмы па фота з вокладкі запіленай іголкай прайгравальніка пласцінкі!

Праўда, нягледзячы на ​​ўсю маю эйфарыю, заключэнню кантракта я толькі перашкодзіў. Высветлілася, што «Песнярам» прапанавалі адразу два кантракты — адзін на запіс альбома з кампаніяй гуказапісу, а другі — на яго «адпрацоўку» з канцэртным агенцтвам. Гэтыя кампаніі юрыдычна, апроч назвы, нічога не звязвала. На што я і звярнуў увагу. Тэарэтычна магло здарыцца, што ансамблю давялося б «за так» ездзіць па Расіі, незалежна ад таго, ці будзе альбом выпушчаны (бо ў другім кантракце пра дыск нават не згадвалася). Музыкі «Песняроў» (Уладзімір Мулявін тады адышоў ад актыўнай працы) падумалі і адмовіліся. Пасля чаго на некалькі гадоў сталі персонамі нон-грата на расійскім тэлебачанні. Але праз пару месяцаў здарыўся фінансавы крызіс 1998 года, і гуказапісвальная кампанія збанкрутавала. Каму крызіс, а я змог уздыхнуць з палёгкай.

Да гэтага часу я ўжо стаў друкавацца ў рэспубліканскай прэсе. Пры газеце «Знамя юности» на пачатку 1990‑х дзейнічаў літаратурны гурток «Светотень». У тыя часы газета выходзіла трохсоттысячным накладам. І ў ёй публікаваліся мае вершы, нават персанальная старонка была! Там, дарэчы, я сустрэў сваю будучую жонку, Сабіну Брыло. Адтуль разам з ёй трапіў у вядомую тады газету «Фемида», якую выдаваў Аляксандр Патупа, а рэдагавала Ірына Сакалова. Уласна, яны і вывелі мяне на арбіту журналістыкі.

Тады я сфармуляваў: «Добрых людзей менш, чым хацелася б, але больш, чым, здавалася б». Шкада, цяпер з намі няма ні Аляксандра Сяргеевіча, ні Ірыны Ісакаўны. Як няма і «Фемиды», якая зачынілася ў 2000‑м.

Ды што казаць! З таго часу зачынілася шмат газет. Неяк у пачатку гэтага стагоддзя мы сустракаліся з літоўскімі калегамі. Пачалі знаёміцца за «круглым сталом»: Таццяна Мельнічук, рэдактар ​​закрытай газеты «Беларуская маладзёжная», Генадзь Суднік, рэдактар ​​закрытага “Тыднёвіка Магілёўскага» (цяпер, на вялікі жаль, нябожчык), Аліна Суравец, рэдактар ​​«Новой газеты Сморгони». Гэтая газета таксама зачынілася не сама па сабе…
Высветлілася, што ледзь не палова беларускіх удзельнікаў страціла свае медыя.

У 2000 годзе БАЖ праводзіў “Першы фестываль незалежнай прэсы”, і тады мы налічвалі каля 60-ці незалежных выданняў (якія асвятлялі сацыяльна-палітычныя пытанні з большай ці меншай ступенню незалежнасці ад дзяржавы). Усяго праз пару гадоў сабраліся ўжо на «Дзень закрытых газет».

Добра, калі сёння мы налічым палову ад тых незалежных СМІ, якія працавалі ў канцы 1990‑х — пачатку нулявых. Няма ўжо і многіх з тых, хто іх рабіў. Пётр Марцаў, Віктар Івашкевіч, Павал Шарамет, тыя ж Ірына Сакалова і Генадзь Суднік … можна пералічваць доўга.

Не магу не сказаць пра Генадзя Вітольдавіча Судніка. Нягледзячы на ​​розніцу ва ўзросце, мы былі сябрамі. Зблізіліся, калі я абараняў яго і «Тыднёвік Магілёўскі» ў судзе па шматтысячным (ва ўмоўных адзінках) пазове аб абароне гонару і годнасці ад тагачаснага прарэктара Магілёўскага ўніверсітэта. Мы выйгралі гэтую справу, але касацыя адмяніла рашэнне суда першай інстанцыі і вярнула справу на паўторны разгляд. Шанцаў на поспех пасля гэтага практычна не было, але мы змаглі зноў дамагчыся станоўчага выніку. Сумесныя баталіі нас і пасябравалі.

Гэта быў незвычайны чалавек, сапраўдны дэндзі, уявіць якога прасцей у Вялікабрытаніі, чым у Беларусі. Незадоўга да сваёй смерці, віншуючы мяне з нейкім святам, ён даслаў sms: «Усё будзе добра. Рыхтуйцеся».

Рыхтуемся…

«Бацькі былі б не супраць, калі б я стаў міністрам юстыцыі»

— Вось мае бацькі (праўда, цяпер толькі мама) заўсёды з вялікай занепакоенасцю ставіліся да майго ўдзелу ў недзяржаўнай журналістыцы. Як твае ўспрынялі грамадзянскую пазіцыю сына пры выбары СМІ і танальнасці публікацый у «Фемиде»?

— Бацькі былі б не супраць, калі б я стаў міністрам юстыцыі. Жартам ці сур’ёзна яны казалі пра гэта, калі я вучыўся на юрфаку. Але іх сын пайшоў у іншым кірунку.
Дарэчы, юрфак я мог і ўвогуле не скончыць. У 1990‑м у нас былі ваенныя зборы (а нягледзячы на ​​тое, што я адслужыў, мне даводзілася падчас вучобы наведваць ваенную кафедру). Як цяпер разумею, вайскоўцы здзейснілі дзве памылкі: па-першае, зборы пачаліся ў пятніцу, а, па-другое, праводзіліся ў Мінску — у ваенным гарадку ва Уруччы. Некалькі студэнтаў мелі планы на суботу (пагуляць на вяселлі і нешта падобнае) і наладзілі маленькі бунт, спаслаўшыся на нейкія дробязі тыпу неўладкаванага клазета (гэта было яшчэ да таго, як нас завялі ў казарму).

Яны сыходзілі са збораў, чалавек пяць, а я глядзеў ім у спіну, вагаючыся: сысці з салідарнасці («зманліва зразумелага пачуцця таварыства») або застацца. Застаўся.

Раніцай у казарме загарлапанілі «Пад’ём!». Я ўстаў з благімі ўспамінамі і падумаў, што зараз прыйдзецца слухаць гэта цэлы месяц. Пайшоў, не прачнуўшыся да канца, па сцёртым паркеце міма дарожак. І тут да мяне падскочыў нейкі палкоўнік: «Тваю маць! Ты што, дарожкі не бачыш!». Калі па сутнасці пярэчыць няма чаго, застаецца толькі зачапіцца за форму выказвання. «Што вы дазваляеце сабе казаць пра маю маму!». Карацей, я развярнуўся і пайшоў. Адзін. Балазе, пераапрануцца ў форму мы яшчэ не паспелі.

Паказальна, што ніякіх наступстваў для «дэзерціраў» не было. Хіба што не атрымалі лейтэнанцкія пагоны. Дзевяносты год. Нават страшна падумаць, што было б цяпер. А тады я спакойна скончыў юрфак з «чырвоным дыпломам». На размеркаванні мяне запрашалі, дарэчы, у МУС, але я сышоў на вольны хлеб. Тады гэта было магчыма.

У выніку я так ні дня і не прапрацаваў на дзяржслужбе. І не думаю, што маіх бацькоў гэта асабліва засмучае. Гэтыя лініі разлому — прэзідэнцкая ўлада, «Крым наш», якія прайшлі па многіх сем’ях — нас не закранулі. І наўрад ці магло быць інакш з нашай фамільнай гісторыяй.

Майго дзеда арыштавалі ў той самы дзень, калі нарадзіўся мой бацька. Праз пару месяцаў дзеда расстралялі. Ён быў ляснічым. У дваццатыя гады, наслухаўшыся савецкай прапаганды, з групай сяброў перайшоў з Кажан-Гарадка, які знаходзіўся на тэрыторыі тагачаснай Польшчы, на Гомельшчыну. Кажуць, што Рыгор Бастынец (так дзед запісаны ў метрыках) паспеў убачыць свайго сына. А вось сын бацьку — не. І не бачыў да гэтага часу. Нават на фотаздымку. У сям’і іх не захавалася, а КДБ адмаўляецца «выдаць» фотаздымак са справы, нягледзячы на ​​пасмяротную рэабілітацыю дзеда.

“Попел Клааса грукае ў маё сэрца” і, думаю, шмат у чым вызначае маё жыццё.

Мая мама, Леакадзія, з Ашмянаў. Яе бацьку звалі Іосіф, а маму — Марыя (усміхаецца — аўт.). Рэпрэсіі і вайна іх не закранулі. Хіба што ўсе сваякі бабулі раз’ехаліся па свеце, нават да Аргентыны дабраліся. Потым бабулю знайшла яе сваячка з Англіі. Яе вывезлі на працу ў Германію, адкуль яна і перабралася на Туманны Альбіён. І былая бежанка праз дзесяцігоддзі некалькі разоў дасылала «гуманітарныя» пасылкі ў сям’ю, якая засталася ў краіне пераможцаў!

Трэба выкарыстоўваць усе літары алфавіту, а не толькі тыя, з якіх складваюцца словы «пракляты рэжым»

— Ты ні дня не быў на дзяржслужбе, але цяпер даводзіцца кантактаваць з яе прадстаўнікамі. Між тым, у асяродку незалежных журналістаў па-ранейшаму актуальнае пытанне, а ці варта ўвогуле ў чарговы раз спрабаваць наладзіць дыялог з уладамі і з нашымі апанентамі, і калі так, то ў якім фармаце?

— Гэта напрыканцы 1990‑х сур’ёзна абмяркоўвалі, ці можам мы размаўляць з прадстаўнікамі «нелегітымнага рэжыму», ці ў адной лодцы дэмакратычныя журналісты і палітыкі і да т. п. Зараз ніхто пра гэта ўжо, здаецца, і не ўзгадвае. Магчыма, таму, што апазіцыя сама разбеглася па розных лодках. А хутчэй таму, што ўсе кропкі ў гэтай дыскусіі даўно расстаўленыя.

У зносінах (у тым ліку з уладай) трэба задзейнічаць усе літары алфавіту, а не толькі тыя, з якіх складваюцца словы «пракляты рэжым».

Любоў да футбола — гэта назаўжды

— Ты прыстойны футбаліст і апантаны заўзятар?. Гэта любоў назаўжды?

— Наконт прыстойнага футбаліста — гэта, канешне, перабольшванне. Футболам я захварэў у дзяцінстве. І як было не захварэць, калі мінскае «Дынама» стала чэмпіёнам Савецкага Саюза і дабіралася да чвэрцьфіналаў усіх еўрапейскіх кубкаў! Я да гэтага часу памятаю, як у чэмпіёнскім сезоне абаронца Юры Курненін забіў хет-трык «Кайрату» ці, скажам, як вядомы спартовы аглядальнік «Знамя юности» (і смелы фельетаніст) Павел Якубовіч пісаў, што Гоцманаў чытае гульню не па складах, а абзацамі.

Я і сам гуляў у двары, ганяў да знямогі і пасля знямогі, нават зімой. Дарэчы, пару гадоў таму зноў катаў мяч па снезе, ды яшчэ ў самы Новы год. Мы пачалі гуляць дзесьці ў 23.45, а скончылі ўжо ў наступным годзе. Правакацыю арганізаваў Дзіма Наважылаў з БелаПАНа. І знайшліся ж “адмарозкі” ва ўсіх сэнсах слова — Андрэй Аляксандраў (з таго ж  БелаПАНа), кінарэжысёр Алег Дашкевіч, “таварыш” Сяргей Вазняк, іншыя журналісты… Гулялі на стадыёне ў двары дома на Пуліхава, і нехта, адарваўшыся ад святочнага стала, крычаў з балкона: «Слава героям!». А мы адказвалі: «Героям слава!».

У апошні час выходжу на поле ўсё радзей, балазе, ёсць каму гуляць. І як гуляць! Каманда БАЖ — неаднаразовы пераможца Кубка Свабоды імя Карпенкі, Кубка імя Шырокага, турніраў пад эгідай Спартыўнага клуба Саюза журналістаў Літвы.

Памятаю, у адным з літоўскіх турніраў Сяргей Вазняк зламаў руку, А Дзіма Яненка парваў звязкі на калене — і гэта цягам 5 хвілін! Калі выходзілі на мяжы з мікрааўтобуса, нехта пажартаваў: «Параалімпійская зборная БАЖ».

«Рак движется вперед, но смотрит назад»

— Як развіваецца твая паэтычная дзейнасць?

— Я ўжо казаў, што прыйшоў у журналістыку з літаратурнага клуба «Светотень» пры «ЗЮ». Дарэчы, мае вершы друкаваліся не толькі ў «Знаменцы», але і ў такіх дзіўных газетах як «На страже» і «Медицинский вестник». Куфэрак проста адчыняўся — там працавалі былыя сябры літклуба — Алег Зайцаў і Алег Барадач. У «Медицинским вестнику» неяк апублікавалі мой верш, які пачынаўся так:

Рак движется вперёд, но смотрит назад:

он все ещё в прошлом или прошлое в нём.

Его широко раскрытые выпученные глаза

видят – не то что при лунном свете, но даже днём с огнём —

лишь то, что уже закончено (то есть, то, чего нет)…

Ну, рэфлексаваў я — рак па гараскопе. І ледзь не падвёў свайго таварыша — намесніка рэдактара.

Адзін з супрацоўнікаў газеты напісаў у Міністэрства аховы здароўя амаль што данос. Паглядзіце, маўляў, што публікуе такі-та! Ён піша пра развіццё рака ў краіне («рак рухаецца наперад») і намякае, што наша медыцына ў мінулым і бачыць толькі тое, што ўжо скончылася ці чаго ўвогуле няма! Супрацоўнік міністэрства, якому гэта ліст трапіў, быў у добрых стасунках з намеснікам рэдактара і па сакрэце паказаў гэты эпісталярны опус яму…

Пасля 2004 года дзяржава стварыла гета для незалежных СМІ

Стаўленне ўладаў да свабоднай прэсы не застаецца нязменным. Я яшчэ памятаю часы, калі Дзяржкамдруку пытаўся меркаванне БАЖа пра практыку прымянення заканадаўства аб СМІ і неабходнасці яго змены, калі суддзі і работнікі Мінюста ўдзельнічалі ў замежных праграмах па абмене вопытам разам з прадстаўнікамі адвакатуры і незалежнымі юрыстам… Але пасля 2002-га, тым больш пасля 2004-га года, калі былі знятыя канстытуцыйныя абмежаванні колькасці тэрмінаў прэзідэнцтва, усе мы, я маю на ўвазе дэмакратычны сектар — незалежныя СМІ, праваабарончыя арганізацыі, грамадскія ініцыятывы — былі выціснутыя ў своеасаблівае гета. У 2010 — 2011 гадах быў новы крызіс. Потым сітуацыя патроху стабілізавалася.  

Але, паводле выразу Аляксандра Класкоўскага, пятлю на шыі прэсы толькі ледзь аслабілі — пятля ж засталася. Да прыкладу, 2016 год можна лічыць адносна ўдалым. Было «ўсяго» 13 затрыманняў журналістаў і 10 штрафаў за год. Гэты, 2017 год, нашмат цяжэйшы. Больш за 100 затрыманняў нашых калегаў, колькасць штрафаў перавысіла 50*. У адзін дзень, 12 сакавіка, улады затрымалі больш журналістаў, чым за ўвесь мінулы год! І мы зноў успомнілі пра арышты журналістаў, чаго даўно не было.

* Вядома, што цягам 2017 года агульная колькасць штрафаў для журналістаў склала 69 — рэд.

Увогуле, зацягнуць пятлю тужэй нічога не каштуе. Ды і сама яна робіцца больш трывалай — заканадаўства ў сферы СМІ ўвесь час становіцца больш жорсткім. Цяпер вось, здаецца, вырашылі шчыльна ўзяцца за сацыяльныя сеткі.

Літвіна і БАЖ

— Як паўплывала на цябе папярэдняя старшыня БАЖ Жанна Літвіна?

— Калі Жанна балатавалася на старшынскае месца падчас аднаго з апошніх з’ездаў, загучалі галасы, што гэта за дэмакратыя такая — 20 гадоў ва «ўладзе»? Прычым жадаючых заняць гэтую пасаду не назіралася. Не хацеў гэтага і я. Прапановы вылучыць сваю кандыдатуру на “прэзідэнцтва» (а некалі пасада кіраўніка ГА “БАЖ” называлася «прэзыдэнт») гучалі і раней, але я адмаўляўся, выдатна разумеючы, што мяне чакае. І толькі калі Жанна катэгарычна заявіла пра свой сыход, вымушана пагадзіўся.

Наогул, Жанна — мой сябар. І гэта галоўнае. І не залежыць ад пасад, якія мы займаем.

Трэба сказаць, што многія памыляюцца наконт магчымасцяў, якія меў і мае кіраўнік БАЖ, яго заробкаў. Мая жонка кажа, з таго моманту, як я стаў старшынёй, даходы сям’і толькі зменшыліся.

Да слова, мы з Сабінай «распісаліся» адразу пасля аднаго са з’ездаў БАЖ. Я з’ехаў з яго, не дачакаўшыся сканчэння, а Жанна Літвіна выкрыла мяне, абвясціўшы з высокай трыбуны, што Бастунец паехаў жаніцца. А потым — вылучыла ў намеснікі. Не ведаю дадало яе паведамленне мне галасоў ці наадварот. А мы з Сабінай паехалі з карабля на баль — у школу для глуханямых (ЗАГС быў на рамонце, і «імпрэзы» праходзілі ў школе-інтэрнаце), дзе нас сустрэлі ўжо падпітыя «бракосочетатели». А пасля балю — на карабель. У сэнсе, на цягнік: тым жа вечарам з’ехалі ў Маскву, але не ў вясельнае падарожжа, а на чарговую міжнародную сустрэчу па журналістыцы, куды мяне запрасілі.

Такое вось вяселле … Праўда, на той момант нашаму сыну Арсенію было чатыры гады і мы ўжо доўгі час жылі разам. Так што проста зафіксавалі гэты факт у адміністрацыйнай рэальнасці.

— Як змяніўся БАЖ з моманту заснавання ў 1995 годзе?

— Я прыйшоў у БАЖ у 1999‑м, таму магу «адказаць» толькі з гэтага часу.
Дарэчы, у 1998‑м мы з табой, Аляксандр, атрымалі міжнародны дыплом «За ўсталяванне свабоды прэсы ў Беларусі». Сярод узнагароджаных тады былі Іосіф Сярэдзіч, Пётр Марцаў, Канстанцін Скуратовіч. І ў такой кампаніі прафесіяналаў я — малады журналіст «Фемиды-NOVA»! Больш за тое, атрымаў дыплом № 1! Гэта мяне вельмі весяліла. Мог бы пісаць у рэзюмэ: «Уладальнік дыплома № 1 «За ўсталяванне свабоды прэсы»! А ўсё таму, што нумарацыю рабілі па алфавіце.

З тых часоў шмат вады сышло, і назву дыплома можна расцэньваць, на жаль, не як сцверджанне таго, што здарылася па факту, а толькі як канстатацыю працэсу.

БАЖ у гэтым працэсе вось ужо дваццаць два гады. Людзі мяняюцца, але арганізацыя застаецца.

Нядаўна ўсвядоміў, што з таго часу, як прыйшоў у офіс, памяняліся ўсе,  абсалютна ўсе! — яго супрацоўнікі, у тым ліку юрысты. Апошнім з «магікан» застаецца Валодзя Дзюба, галоўны рэдактар ​​часопіса «Абажур», — але ён у офісе не працуе. Ды і офіс памянялі ўжо двойчы…

—  Ты больш за два гады таму стаў старшынёй БАЖа. Ці змірыліся з тваёй вялікай загружанасцю на працы родныя і блізкія?

— Усё пазнаецца ў параўнанні. Быў час, калі я з’яўляўся намеснікам старшыні БАЖа, выкладаў у ЕГУ, працаваў юрыстам, ды яшчэ і вёў праграму на «Белсаце». А да таго — працаваў адначасова ў «Фемиде» і юрцэнтры, пісаў агляды заканадаўства для адной з юрыдычных фірм. Так што цяпер з загрузкай яшчэ больш-менш.

— Ці застаецца час для пісьменніцтва? Музыкі?

— Адносна нядаўна выйшаў зборнік вершаў «Доказы руху», у якім сабрана выбранае з канца мінулага стагоддзя і па снежань 2015 года. Цяпер пішацца радзей і цяжэй. І справа не толькі ў часе, але і ў эмацыйнай засяроджанасці на іншым, думаю.

Ды яшчэ ў мяне ляжыць каменем рэтРаман «Гісторыя». Я кажу сабе, што з часам ён толькі набірае «вытрымку», як віно. Але пакуль з ім не разабраўся — пісаць нешта іншае рукі не падымаюцца. А ўзяцца і разаслаць выдаўцам — не даходзяць.

І да гітары не даходзяць … У мінулым годзе, праўда, расчахліў яе і запісаў з Аляксандрам Дабравольскім (які не толькі палітык, але і выдатны музыкант) адну з песень, «У краіне валацугаў і Арлекінаў».

Зрэшты, на гітары ў запісе грае  Аляксандр. Ёсць задумкі яшчэ нешта зрабіць разам, але пакуль, зноў жа, толькі планы.

ПАВОДЛЕ ВЫЗНАЧЭННЯ (з кнігі  “Доказы руху”).

Нас не будзе любіць аніякая ўлада —

І не трэба: нам хопіць кахання жанчыны.

Гэты дом, гэты сябра і гэты парадак —

на каня аднаго ледзь не тры канакрады —

вось што мы называем звычайна Айчынай.

Нас не будзе любіць аніякая ўлада —

І не трэба.