Пісьменнік, які быў аптэкарам: незвычайныя павароты ў біяграфіях беларускіх літаратараў

Класічныя «нармальныя» заняткі для пісьменніка, якія і ў працоўную кніжку запісаць не сорамна, — рэдактарская праца, пераклады, настаўніцтва. Але нярэдка здаралася (і ўсё яшчэ здараецца) так, што жыццё робіць нечаканы паварот і апроч пяра або клавіятуры пісьменніцкім рукам даводзіцца брацца за іншыя прылады працы. Wir.by сабраў  некалькі літаратурных біяграфій, якія паказваюць, што ў рэшце рэшт магчыма ўсё.

Выява з сайта wir.by

Францішак Багушэвіч 

Францішак Багушэвіч

Францішак Багушэвіч (1840–1900) паходзіў з дробнай шляхты. Малады Францішак абвяргаў клішэ пра гуманітарыяў і тэхнароў, бо ён аднолькава цікавіўся і этнаграфіяй, і фізікай.

Ён актыўна прымаў удзел у паўстанні 1863–1864 гадоў, таму далей — эміграцыя, новая адукацыя, цяпер ужо юрыдычная, праца следчым і шматлікія пераезды.

Праз 20 гадоў пасля паўстання ён нарэшце змог вярнуцца дадому, і тут яго літаратурная і прафесійная дзейнасць зліліся ў адно: Багушэвіч працаваў адвакатам, пераважна для сялян, часта без належнай аплаты.

Але пад канец жыцця яму нарэшце пашанцавала: ён атрымаў добрую спадчыну ды змог адбудаваць радавую сядзібу ў Кушлянах. Цяпер гэта дом-музей, схаваны сярод палёў і лясоў, які мы вельмі раім адведаць — ёсць чуткі, што там усталяваная лакальная машына часу.

Карусь Каганец

Карусь Каганец

Казімір–Рафал Каралевіч Кастравіцкі (1868–1918), больш вядомы пад псеўданімам Карусь Каганец, належаў  да слаўнага шляхецкага роду, з якога таксама паходзіў французскі паэт Гіём Апалінэр.

За ўдзел ў паўстанні Каліноўскага сям’ю пазбавілі маёмасці ды саслалі ў Табольск, дзе Казімір і нарадзіўся. У хуткім часе Кастравіцкім дазволілі вярнуцца ў Беларусь, і тут малому шляхціцу давялося працаваць пастушком.

У найлепшых традыцыях сваёй сям’і падрослы Кастравіцкі далучыўся да рэвалюцыйнага руху і таму зусім нядоўга пратрымліваўся ў сваіх працадаўцаў у мастацкай майстэрні або на будове чыгункі. У святле гэтай біяграфіі крыху іранічна гучыць назва галоўнага твора Каганца — камедыі «Модны шляхцюк», якая стала сапраўдным хітом і заклала пачатак беларускага нацыянальнага тэатра.

Ядвігін Ш.

Ядвігін Ш.

Ядвігін Ш. (1869–1922), ён жа Антон Лявіцкі, пачаў свой цярністы прафесійны шлях з нелегальнай школкі, якую арганізавала дачка Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча Каміла.

Пасля ён паступіў на медыцынскі факультэт у Маскве, але і тут усё было не так проста: за ўдзел у студэнцкіх хваляваннях Лявіцкі адсядзеў у знакамітай Бутырскай турме, на гэтым вучоба скончылася.

Так замест доктара Ядвігін Ш. становіцца аптэкарам (дарэчы, не адзіным у беларускай літаратуры — пазней лекі адпускаў таксама Ізі Харык).

Пакінуўшы аптэку, ён становіцца загадчыкам крамы, тая прагарае, і тады будучы класік робіць цалкам сучасны крок: даўншыфтарам ён вяртаецца ў свой маёнтак ды займаецца там садам і літаратурай. У той маёнтак да яго нярэдка забягаў малады сусед Ян Луцэвіч, каб узяць кніжак ды пагаманіць пра літаратуру, а пасля туды наведваўся і Максім Багдановіч.

Алаіза Пашкевіч

Алаіза Пашкевіч (Цётка)

Алаіза Пашкевіч (1876–1916) больш вядомая пад партыйнай мянушкай Цётка. Яна не толькі пісала палымяныя рэвалюцыйныя вершы, але і была палітыкам – адной з заснавальніц Беларускай сацыялістычнай грамады, а таксама змагалася за правы жанчын.

Пасля паражэння рэвалюцыі 1905 года актывізм Алаізы пацягнуў за сабой эміграцыю ў Львоў (тады яшчэ Аўстра-Венгрыя), дзе яна працавала масажысткай.

Пасля яна выйшла замуж (кажуць, фіктыўна) і з новым прозвішчам змагла вярнуцца ў Мінск.

Псеўданім Цётка можа ўвесці ў зман, бо Алаіза не пражыла і 40 гадоў. За гэты час дзяўчынка з небагатай шляхецкай сям’і, гімназістка, якая губляла прытомнасць ад голаду, паспела пабываць настаўніцай, фельчаркай, актрысай, рэдактаркай – і гэта далёка не ўсё.

Жыццё Алаізы Пашкевіч дакладна вартае не толькі некалькіх старонак у падручніку беларускай літаратуры, але і добрага фільма ці серыяла на Net­flix.

Мойшэ Кульбак

Мойшэ Кульбак

Мойшэ Кульбак (1896–1937) – сусветная зорка ідышскага мадэрнізму, частка неверагоднага міжваеннага чатырохмоўя, якая цягам апошніх некалькіх гадоў паступова вяртаецца і да беларускага чытача.

Кульбак быў не толькі літаратарам, але і выкладчыкам, кумірам сваіх выхаванцаў. Цікавы паварот у ягонай кар’еры прынесла, ізноў жа, эміграцыя: у 1920 годзе Кульбак выправіўся ў Берлін, у якім віраваў мадэрнізм з усімі сваімі тэатрамі, кіно, кабарэ і багемнымі кафэ, дзе багацце суседнічала з беднасцю і пасляваеннымі калецтвамі.

Кульбак спрабуе вучыцца ва ўніверсітэце, але з гэтым не склалася, і праводзіць свае тры берлінскія гады ў галечы, падпрацоўваючы суфлёрам.

Там ён пісаў зусім не пра еўрапейскую сталіцу экспрэсіянізму, а пра Беларусь: у Берліне паўстала паэма «Райсн» (רייסן, ідышская назва Беларусі). А свае берлінскія ўражанні ён апіша, вярнуўшыся ў Мінск, ды ажно праз 10 гадоў, у паэме «Дзісенскі Чайлд-Гарольд» (דיסנער טשײלד האַראָלד‎).

Алесь Гурло

Алесь Гурло

Алесь Гурло (1892–1938) паходзіў з сялянскай сям’і. Не дзіва, што яму давялося папрацаваць і пастухом, і на заводзе, і на лесапільні,  і… матросам! Не самая тыповая прафесія для беларуса.

Матросам Алесь Гурло паўдзельнічаў у баях Першай сусветнай, у штурме Зімняга палаца і іншых гістарычных падзеях, а пасля бурапеннае жыццё прыбіла яго да мінскіх берагоў.

Тут ён стаў пісаць вершы, прозу і драмы ды складаць слоўнікі капыльскай гаворкі. Аднак мора так і не пакінула Алеся Гурло, яно засталося ў яго вершах і такім чынам пашырыла краявіды беларускай літаратуры далёка за межы лясоў, палёў да балот: Хваляй буйнай мора плешча: / Разьбяжыцца стройны вал, / Блісьне срэбрам — і, нарэшце, / Пацалуе твары скал…