Абгрунтаванне неправамернасці прыцягнення да адказнасці журналістаў-фрылансераў за супрацоўніцтва з замежнымі СМІ
У апошні час пачасціліся выпадкі прыцягнення да адказнасці журналістаў, матэрыялы якіх з'яўляюцца ў замежных сродках масавай інфармацыі, па частцы 2 арт. 22.9 Кодэкса аб адміністрацыйных правапарушэннях.
Андрэй Бастунец, старшыня ГА «БАЖ», юрыст
Журналістаў абвінавачваюць у прафесійнай дзейнасці журналіста замежнага СМІ без акрэдытацыі Міністэрства замежных спраў Рэспублікі Беларусь, што прыраўноўваецца да незаконнага вырабу і (або) распаўсюду прадукцыі СМІ.
На думку ГА «Беларуская асацыяцыя журналістаў», гэта не адпавядае заканадаўству і з’яўляецца неабгрунтаваным па наступных падставах:
1) Журналісты-фрылансеры ў адпаведнасці з беларускім заканадаўствам не могуць разглядацца як журналісты замежных СМІ. Патрабаванні атрымання акрэдытацыі ў МЗС на іх не распаўсюджваюцца.
Журналістам замежнага СМІ прызнаецца асоба, якая займаецца зборам, рэдагаваннем і стварэннем (падрыхтоўкай) iнфармацыйных паведамленняў i (або) матэрыялаў для юрыдычнай асобы, на якую ўскладзеныя функцыі рэдакцыі сродку масавай інфармацыі, зарэгістраванага за межамі Рэспублікі Беларусь, звязанае з гэтай юрыдычнай асобай працоўнымі стасункамі (п . 6 арт. 1 Закона «Аб сродках масавай інфармацыі»).
У большасці выпадкаў журналісты, якiх прыцягваюць да адказнасці, не знаходзяцца ў працоўных стасунках з замежнымі юрыдычнымі асобамі, на якія ўскладзеныя функцыі рэдакцыі сродку масавай інфармацыі, зарэгістраванага за межамі Рэспублікі Беларусь. З’яўляючыся фрылансерамі, яны прапануюць свае матэрыялы розным СМІ, у тым ліку і замежным, але не з’яўляюцца іх штатнымі супрацоўнікамі. Адпаведна, яны не абавязаныя атрымліваць акрэдытацыю МЗС, і адказнасць за працу без акрэдытацыі на іх не распаўсюджваецца. Сваю дзейнасць яны ажыццяўляюць на падставе законаў «Аб сродках масавай інфармацыі», «Аб аўтарскім праве і сумежных правах» і Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь.
2) Частка 2 арт. 22.9 Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб адміністрацыйных правапарушэннях не прадугледжвае адказнасці за дзейнасць без акрэдытацыі.
Ч. 2 арт. 22 КаАП вызначае адказнасць за незаконны выраб і (або) распаўсюд прадукцыi сродку масавай інфармацыі.
Вызначэнне тэрміна «прадукцыя сродкі масавай інфармацыі» дае п. 15 арт. 1 Закона Рэспублікі Беларусь «Аб сродках масавай інфармацыі»: гэта наклад (частка накладу) асобнага нумара друкаванага сродку масавай інфармацыі, асобны выпуск радыё‑, тэле‑, вiдэа‑, кiнахранiкальнай праграмы, наклад або частка накладу аўдыё- альбо відэазапісы праграмы, а таксама інфармацыйныя паведамленні і (або) матэрыялы, якiя распаўсюджваюцца ва ўстаноўленым парадку праз глабальную камп’ютарную сетку Інтэрнэт.
Прадукцыю СМІ вырабляе яе вытворца – юрыдычная асоба, на якую ўскладзеныя функцыі рэдакцыі сродку масавай інфармацыі (пункт 26 арт. 1 і арт. 30 Закона «Аб сродках масавай інфармацыі»). Журналіст жа рыхтуе для гэтай юрыдычнай асобы інфармацыйныя паведамленні і (або) матэрыялы (пункты 6, 7 арт. 1 Закона Рэспублікі Беларусь «Аб сродках масавай інфармацыі»), прычым кожны асобны матэрыял прадукцыяй СМІ не з’яўляецца (такой прызнаецца толькі іх сукупнасць, якая мае пастаянную назву і якая носіць перыядычны характар вырабу і распаўсюду).
Зыходзячы з прыведзеных у арт. 1 Закона «Аб сродках масавай інфармацыі» дэфініцый, журналіст не можа быць аднесены да суб’ектаў вырабу (выпуску) прадукцыі СМІ, а таксама яе распаўсюду (гэтым займаецца распаўсюднік прадукцыi сродку масавай інфармацыі (п. 19 арт. 1 Закона «Аб сродках масавай інфармацыі» ). Адпаведна, ён не можа прыцягвацца да адказнасці за парушэнне парадку ажыццяўлення гэтай дзейнасці.
Суб’ектамі адказнасці за незаконны выраб і (або) распаўсюд прадукцыі СМІ з’яўляюцца фізічныя асобы, але не журналісты, а кіраўнікі юрыдычных асоб, вырабляюць і распаўсюджваюць прадукцыю СМІ, уладальнікі інтэрнэт-рэсурсаў, іншыя фізічныя асобы, якія ажыццяўляюць такую дзейнасць.
Звяртаем увагу, што журналісты-фрылансеры не маюць магчымасці самастойна размясціць свой матэрыял у замежных СМІ або на замежных сайтах. Гэта маюць права рабіць толькі ўпаўнаважаныя асобы рэдакцый СМІ, адміністратары сайта або асобы, якія маюць пароль доступу. Такім чынам, абвінавачванне журналістаў у парушэнні парадку вырабу і распаўсюджу прадукцыі СМІ шляхам размяшчэння матэрыялу ў СМІ або на сайце неабгрунтаваныя.
3) Прыцягненне да адказнасці грамадзян, матэрыялы якіх з’яўляюцца ў замежных СМІ, парушае Канстытуцыю і міжнародныя прававыя абавязкі Рэспублікі Беларусь.
Арт. 34 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь гарантуе грамадзянам Рэспублікі Беларусь права на атрыманне, захоўванне i распаўсюд поўнай, дакладнай i своечасовай iнфармацыi пра дзейнасць дзяржаўных органаў, грамадскіх аб’яднанняў, палітычнае, эканамічнае, культурнае i мiжнароднае жыццё, стан навакольнага асяроддзя.
Пра гэтае ж права гаворыцца і ў арт. 19 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, ратыфікаванага Рэспублікай Беларусь. У адпаведнасці з ч. 2 гэтага артыкула кожны чалавек мае права шукаць, атрымліваць і распаўсюджваць усялякага роду інфармацыю і ідэі незалежна ад дзяржаўных межаў вусна, пісьмова ці праз друк, праз мастацкія формы выражэння ці іншымі спосабамі на свой выбар.
У адпаведнасці з Асноўным Законам, карыстанне інфармацыяй можа быць абмежавана заканадаўствам, але толькі ў пэўных мэтах, а менавіта – для абароны гонару, годнасці, асабістага і сямейнага жыцця грамадзян і поўнага ажыццяўлення імі сваіх правоў. Пра гэта ж гаворыцца і ў арт. 19 МПГПП.
Між тым, падставай для прыцягнення да адказнасці журналістаў па ч.2 арт. 22.9 КаАП з’яўляецца не супрацьпраўны змест іх матэрыялаў, а сам факт іх з’яўлення ў замежных медыя. Гэта груба парушае прынцыпы дапушчальнасці абмежавання свабоды выказвання меркавання, прадугледжаныя Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь і Міжнародным пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах.