У лік пераможцаў прэміі Free Media Awards увайшла беларуская журналістка Ларыса Шчыракова

Фонд Fritt Ord і Фонд Zeit Stiftung Bucerius абвесцілі, што ўзнагароды Free Media Awards за 2024 год будуць уручаныя журналістам і СМІ з Беларусі, Грузіі, Украіны, Азербайджана,  Расіі і, упершыню, Венгрыі. Сярод лаўрэатаў прагучала імя гомельскай журналісткі Ларысы Шчараковай, якая зараз знаходзіцца за кратамі.

Ларыса Шчыракова. Архіўнае фота

Прэміі Free Media Awards прызначаны журналістам і СМІ Усходняй і Цэнтральнай Еўропы і ўручаюцца ў межах сумеснага праекта паміж фондам Fritt Ord у Нарвегіі і фондам Zeit Stiftung Bucerius у Германіі. Яны будуць уручаны шасці журналістам і СМІ Усходняй і Цэнтральнай Еўропы ў знак прызнання іх выдатнай расследавальніцкай журналістыкі і асабістай смеласці ў перыяд вялікіх пературбацый у рэгіёне. Некаторыя з лаўрэатаў прэміі гэтага года ў цяперашні час знаходзяцца ў турме з‑за сваёй журналісцкай дзейнасці.

Цырымонія ўручэння прэмій адбудзецца ў Нарвежскім Нобелеўскім інстытуце 17 верасня 2024 года.

Ларыса Шчыракова (Беларусь)

Фрыланс-журналістка Ларыса Шчыракова атрымае прэмію Free Media Award за свае доблесныя і незалежныя дзеянні ў Беларусі. Яна ў цяперашні час знаходзіцца за кратамі як палітычная зняволеная.

Восенню 2023 года яна была асуджана на 3,5 гады пазбаўлення волі ў Беларусі па надуманым абвінавачанні. Сцвярджалася, што яна дыскрэдытавала Беларусь і спрыяла экстрэмізму, нібыта распаўсюджваючы дэзінфармацыю ў інтэрнэце.

Як фрыланс-журналістка Ларыса Шчыракова звярнула ўвагу на забытых ахвяр сталінскіх рэпрэсій. Яна зрабіла дакументальны фільм «Забітыя і забытыя», у якім задакументвала гісторыі, расказаныя сваякамі рэпрэсаваных іншадумцаў.

Ларыса Шчыракова была апорай для фрыланс-журналістаў у рэгіёне Гомеля і настойліва працавала на міжнародным узроўні, каб зрабіць законным працу фрыланс-журналістаў у Беларусі.

Яна сама была першай фрыланс-журналісткай у Беларусі, аштрафаванай за нібыта «працу на замежныя СМІ». Ларыса Шчыракова смела асвятляла, як Беларусь змагалася з пандэміяй і пратэстамі пасля яе.

Настасся Арабулі (Грузія)

Грузінская журналістка Настасся Арабулі атрымае прэмію Free Media Award за сваю адважную незалежную журналістыку.

Яна эфектыўна кідае выклік уладам сваёй краіны, раскрываючы наступствы іх дзеянняў у службе «Радыё Свабода» ў Тбілісі. Нядаўна Настасся Арабулі дапамагала правесці важнае расследаванне сексуальнага гвалту супраць некалькіх маладых жанчын у Грузінскай праваслаўнай царкве і лічыцца адной з самых галосных абаронцаў правоў ЛГБТК+ у Грузіі.

У сувязі з увядзеннем «Закона аб замежных агентах» і пратэстамі супраць яго вясной 2024 года яна шырока асвятляла несправядлівасці, учыненыя ўладамі. Зараз Настасся Арабулі праводзіць важную серыю паглыбленых інтэрв’ю з палітычнымі лідарамі, актывістамі і прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці напярэдадні парламенцкіх выбараў у Грузіі, прызначаных на 26 кастрычніка 2024 года.

У апошнія гады Настасся Арабулі дакументавала сістэматычныя пераследы незалежных галасоў у культурных установах Грузіі, звяртаючы ўвагу на стратэгіі кантролю з боку ўладаў праз прапаганду і кампаніі па дыскрэдытацыі. Пасля маштабнага ўварвання Расіі ва Украіну Настасся Арабулі выкарыстала вялікія дадзеныя, каб выявіць розныя спробы абыходу эканамічных санкцый і гандлёвых абмежаванняў у Грузіі і напісала пра падазроны рост экспарту мікрачыпаў з ЗША ў Грузію паралельна з вайной ва Украіне.

Фота: Tbel Abuseridze з сайта Unsplash

«Незалежныя СМІ ў цяперашні час праходзяць праз вельмі цяжкі час у Грузіі. І без таго далікатная сітуацыя значна пагоршылася пасля прыняцця «Закона аб замежных агентах», таксама вядомага як «Расійскі закон». Гэты закон, як і ў іншых месцах, нацэлены на грамадзянскую супольнасць у цэлым і на СМІ ў прыватнасці, стыгматызуючы і санкцыянуючы некалькі СМІ, якія застаюцца па-за кантролем урада. Калі ўсе іншадумствуючыя галасы і СМІ, якія іх транслююць, будуць ліквідаваныя, разбурэнне дэмакратыі ў Грузіі будзе завершана», — адзначае Настасся.

Сама Настасся Арабулі была адной з журналістак, якія пацярпелі ад нападаў з боку палітыкаў і ўрадавай прапаганды.

Bihus.Info (Украіна)

Журналісцкі калектыў Bihus.Info з Украіны атрымае прэмію Free Media Award за свае паглыбленыя, крэатыўныя расследаванні карупцыі і дакладнае дакументаванне ваенных злачынстваў, у тым ліку з фронту.

Заснаваны расследавальніцкім журналістам Дзянісам Бігусам у 2013 годзе, Bihus.Info стаў апорай незалежнай журналістыкі ва Украіне. Іх праграмы публікуюцца на сайце Bihus.Info і на аднайменным YouTube-канале.

Рэдакцыйная калегія ўключае ў сябе журналістаў і аналітыкаў, якія аказваюць значны ўплыў на палітычны ландшафт ва Украіне і на міжнародным узроўні. Іх рэпартажы прывялі да рэальных вынікаў, такіх як судовыя працэсы супраць карумпаваных чыноўнікаў, палітычныя змены і павышэнне дасведчанасці аб сістэмных праблемах, з якімі сутыкаецца краіна.

У 2023 годзе Bihus.Info правёў шэраг расследаванняў, якія выявілі, што буйныя дзяржаўныя кантракты былі заключаныя з кампаніямі, звязанымі з дзяржаўнымі служачымі. Гэтыя сродкі былі прызначаны для аднаўлення будынкаў, разбураных у выніку расійскіх абстрэлаў.

«Сёння ўкраінскія журналісты сутыкаюцца з мноствам выклікаў падчас вайны. Нашы гарады пастаянна абстрэльваюцца, і мы часта сутыкаемся з адключэннямі электрычнасці.

Нягледзячы ні на што, Bihus.Info ужо адзінаццаць гадоў запар працягвае выкрываць карупцыю. Мы можам праводзіць расследаванні, таму што Украіна — дэмакратычная краіна. Нават падчас вайны многія рэестры і дадзеныя адкрытыя.

Вы можаце часта чуць пра карупцыю ва Украіне, таму што мы, украінцы, не застаемся абыякавымі і спрабуем змагацца з карупцыяй. Усё гэта цяжка, але мы не маглі б рабіць гэта без украінскай арміі і ўкраінскіх ваеннаслужачых», — кажа Наталля Лазаравіч, журналістка Bihus.Info.

Вясной 2024 года, напрыклад, Bihus.Info звярнуў увагу на расійскія катоўні ў Херсоне, пакуль яны знаходзіліся пад расійскай акупацыяй. У студзені гэтага года Bihus.Info стаў аб’ектам нападу з боку Службы бяспекі Украіны (СБУ), якая спрабавала дыскрэдытаваць журналістаў і іх працу. У адказ на гэты інцыдэнт Bihus.Info ініцыяваў уласнае расследаванне нападу, якое аказалася незаконным, і выявіў унутраную карупцыю ў СБУ.

Саболц Паньі (Венгрыя)

Журналіст і рэдактар ​​Саболц Паньі з Венгрыі атрымае прэмію Free Media Award за сваю унікальную, нястомную расследавальніцкую журналістыку.

Журналіст і рэдактар ​​Саболц Паньі з Венгрыі. Фота: Index

Саболц Паньі — журналіст у рэдакцыі Direkt36, якая базуецца ў Будапешце і займаецца расследаваннем адчувальных тэм, якія ўлады хацелі б схаваць. Ён таксама з’яўляецца рэдактарам па расследаваннях у Цэнтральнай Еўропе на платформе VSquare.org, якая базуецца ў Варшаве і аб’ядноўвае незалежных журналістаў з Польшчы, Чэхіі, Славакіі і Венгрыі.

Паньі асвятляе карупцыю, нацыянальную бяспеку, знешнюю палітыку, а таксама расійскі і кітайскі ўплыў у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе. У гэтым годзе на VSquare.org ён звярнуў увагу на ўмяшанне Расіі і Венгрыі ў славацкую палітыку — матэрыял быў апублікаваны да прэзідэнцкіх выбараў у Славакіі.

У мінулым годзе VSquare.org правёў сумеснае расследаванне пад назвай «Шпіёматы» пра расійскіх дыпламатаў і дыпламатычныя службы, якія займаюцца шпіянажам у Еўропе. У 2022 годзе Саболц Паньі адказваў за рэпартаж у Direkt36 пра інфільтрацыю расійскіх спецслужбаў у ІТ-сеткі венгерскага МЗС пасля таго, як урад спрабаваў схаваць трываючыя атакі расійскіх хакераў.

Скандал зноў апынуўся ў цэнтры ўвагі некалькі месяцаў таму, калі новыя доказы пацвердзілі рэпартажы Паньі. Венгерскі ўрад абвінаваціў Саболца Паньі ў хлусні, але ён прывык да нападаў ​​з боку кантралюемых урадам СМІ.

У 2021 годзе Саболц Паньі пісаў пра злоўжыванні кібершпіянажам з дапамогай шпіёнскага праграмнага забеспячэння Pega­sus у серыі артыкулаў для Direkt36 як удзельнік міжнароднай каманды расследавання Pega­sus Project, кансорцыума з 17 СМІ. Ён сам стаў мішэнню кампаніі па сачэнні венгерскага ўрада за журналістамі.

Abzas Media (Азербайджан)

Незалежная азербайджанская навінавая платформа Abzas Media атрымае прэмію Free Media Award за сваю рашучую, сістэматычную расследавальніцкую журналістыку.

Abzas Media. Скрыншот сайта

Заснаваная групай маладых актывістаў і журналістаў у 2016 годзе, Abzas Media хутка набрала вялікую аўдыторыю ў сацыяльных сетках. Цяпер СМІ асабліва вядомае сваімі рэпартажамі пра карупцыю ў дзяржаве. Напрыклад, журналісты звярнулі ўвагу на дзяржаўныя закупкі ў сувязі з аднаўленнем разбураных вёсак і гарадоў у Карабаху.

Abzas Media выкрывае частыя парушэнні правоў чалавека ў Азербайджане, пастаянна захоўваючы вернасць журналісцкім прынцыпам пры асвятленні судовых працэсаў, барацьбы маргіналізаваных груп і палітычнай апазіцыі.

Восенню 2023 года ўлады Азербайджана пачалі рэпрэсіі, арыштаваўшы шэсць ключавых журналістаў і рэдактараў Abzas Media. Ім нібыта былі прад’яўлены абвінавачанні ў «кантрабандзе» і «змове з мэтай нелегальнага ўвозу грошай у краіну». У жніўні былі прад’яўлены сем новых абвінавачанняў супраць зняволеных членаў каманды, якім цяпер пагражае да 12 гадоў пазбаўлення волі.

Некаторыя партнёры Abzas Media таксама падвергліся рэпрэсіям, і некаторым з іх было адмоўлена ў праве пакідаць краіну. У лістападзе 2023 года 15 прызнаных медыяў далучыліся да кансорцыума For­bid­den Sto­ries, дзе яны працягваюць расследаванні, распачатыя Abzas Media.

У лютым 2024 года зняволеная рэдакцыйная каманда прызначыла азербайджанскую расследавальніцкую журналістку Лейлу Мустафаеву часова выконваючай абавязкі галоўнага рэдактара Abzas Media. Пасля гэтага рашэння новая следчая група, якая складаецца з журналістаў у выгнанні, і Abzas Media абвясцілі, што платформа працягне сваю дзейнасць за межамі Азербайджана.

Міхаіл Афанасьеў (Расія)

Журналіст, рэдактар ​​і выдавец Міхаіл Афанасьеў атрымае прэмію Free Media Award за свае бескампрамісныя, адважныя рэпартажы з Сібіры ў Расіі.

Міхаіл Афанасьеў. Скрыншот відэа з сайта novayagazeta.ru

З моманту заснавання інтэрнэт-часопіса «Новы Фокус» два дзесяцігоддзі таму ён вызначыўся ў галіне расследавальніцкай журналістыкі ў рэгіёне, які характарызуецца шырокай карупцыяй.

Восенню 2023 года Міхаіл Афанасьеў быў асуджаны на 5,5 гадоў зняволення расійскім судом за нібыта выкарыстанне свайго становішча для распаўсюджвання ілжывай інфармацыі пра расійскую армію. Насамрэч, Афанасьеў апублікаваў даклад пра супрацоўнікаў расійскай Нацыянальнай гвардыі з яго роднага горада Хакасыі, якія адмовіліся змагацца ва Украіне.

Акрамя таго, яму было забаронена займацца сваёй прафесіяй на працягу 2,5 гадоў пасля адбыцця тэрміну.

Афанасьеў стаў першым журналістам у Расіі, асуджаным па жорсткім і хутка прынятым папраўкам да Крымінальнага кодэкса Расійскай Федэрацыі. Папраўка была ўведзена ў сакавіку 2022 года, пасля поўнамаштабнага ўварвання Расіі ва Украіну. Яго адвакаты перадалі справу ў Еўрапейскі суд па правах чалавека.

«Новы Фокус» у цяперашні час зачынены ў адказ на патрабаванне Федэральнай службы па наглядзе ў сферы камунікацый, інфармацыйных тэхналогій і масавых камунікацый Расіі з‑за «шматлікіх парушэнняў». З дапамогай «Новага Фокуса» Міхаіл Афанасьеў засяродзіўся на раскрыцці незаконнай дзейнасці крымінальных груповак і выкрыцці злоўжыванняў уладай і бяздзейнасці ўладаў. Афанасьеў атрымліваў пагрозы смерцю за сваю працу як рэпарцёра, які асвятляе карупцыю і парушэнні правоў чалавека.

Пра журы

Усе кандыдаты былі вылучаны міжнароднымі інстытутамі і арганізацыямі, якія дзейнічаюць ва Усходняй і Цэнтральнай Еўропе, або экспертамі па рэгіёне. Міжнароднае журы абрала лаўрэатаў прэміі.

 У склад журы Free Media Awards увайшлі: Аліса Бота, рэпарцёрка па Усходняй Еўропе з Die ZEIT, Атціла Манг, прадстаўнік Камітэта па абароне журналістаў у Еўропе, які базуецца ў Берліне, Іна Сангаджыева, дырэктар Дэпартамента па справах Еўропы і Цэнтральнай Азіі Нарвежскага Хельсінкскага камітэта, Юрый Дуркот, украінскі журналіст і перакладчык (Дуркот устрымаўся ад абмеркаванняў і галасавання па расійскім лаўрэату), Мартын Полсен, загадчык аддзела замежных моў у Бергенскім універсітэце, і Сільвія Штэбер, рэпарцёр і рэдактар ​​ARD Tagess­chau.