Былы вядучы БТ — пра закуліссе працы, расчараванні і дапамогу палітвязням

Некалі папулярны вядучы Аляксандр Аўчыннікаў два месяцы таму эвакуяваўся з Беларусі разам з сям’ёй праз палітычны пераслед. «Наша Ніва» пагутарыла з ім пра шлях з БТ да валанцёрства, дапамогі палітвязням і выгнання.

Аляксандр Аўчыннікаў. Фота: архіў суразмоўцы

«У «Лесе» Давыдзька граў бацьку майго героя, публіка вельмі смяялася з нашых сцэн»

«Наша Ніва»: Як і калі вы трапілі ў Белтэлерадыёкампанію?

Аляксандр Аўчыннікаў: Гэта было пасля выпуску з тэатральна-мастацкага інстытута, недзе ў 1996–1997 годзе. Тады я пазаштатна працаваў на Беларускім радыё: спачатку вёў у абедзенны перапынак праграму з віншаваннямі людзей, а потым пайшоў у штат і вёў забаўляльныя і музычныя праграмы.

А ў пачатку нулявых прайшоў кастынг і трапіў на тэлебачанне вядучым, на «Добрай раніцы, Беларусь!». У нейкі перыяд, відаць, там паўстала праблема з цікавымі вядучымі, і таму ладзіліся кастынгі. Перад адным з іх мне пазванілі і параілі паспрабаваць сябе ў ролі вядучага.

Мяне адразу паставілі ў пару з Вольгай Шлягер, мы з ёй папрацавалі мо больш за год. А потым вёў з Ленай Міхалоўскай.

«НН»: Якой тады была гэтая арганізацыя?

АА: На радыё было шмат сталых у прафесійным сэнсе людзей, якія калісьці стасаваліся з вялікімі зоркамі. Напрыклад, працаваў гукарэжысёр Эдуард Мартэнс, яго называлі «Залатыя вушы», ён пісаў усіх крутых музыкаў. Былі таленавітыя і знакамітыя рэдактары, рабілася шмат добрых праграм — музычных, грамадскіх. 

Тады яшчэ можна было працаваць і нешта прыдумляць, не было таго маразму, які пачаўся пазней. Хаця, напэўна, усё роўна гаварылася [толькі] тое, што трэба. Калі на тэлебачанні нешта яшчэ прапускалі, то на беларускім радыё былі больш жорсткія рамкі.

«НН»: Вам падабалася весці «Добрай раніцы, Беларусь!»?

АА: Так. У нас быў цікавы калектыў, і мы спрабавалі рабіць нешта новае, каб людзям было файна глядзець. І водгукі ў нас былі добрыя. Праз пяць, шэсць, восем гадоў пасля таго, як я сышоў з перадачы, мне людзі казалі пры сустрэчы: «Ваў, мы цябе глядзім». Цікава — я там даўно не працую, а яны ўсё яшчэ глядзяць.

Прыдумлялі новыя рубрыкі, спрабавалі мець больш лёгкую манеру вядзення, калі можна было імправізаваць. Рабілі рубрыку пра захапленні людзей, хобі, рубрыку пра жарты. Нам было цікава рабіць нешта не так, як паўсюль — каб не было драўлянага вядучага ў кадры, які нешта бубніць.

«НН»: У тагачаснай перадачы мог быць нейкі палітычны кампанент?

АА: Такога не згадаю, але заўсёды былі сюжэты, якія павінны былі быць. Напрыклад, адбывалася выстава ці мерапрыемства дзяржаўнага ўзроўню, і мусіў быць ці звязаны з гэтым госць, ці адпаведны сюжэт. Часцей гэта было звязана з напаўкультурніцкімі мерапрыемствамі.

Скажу шчыра: я, напэўна, тады асабліва не задумваўся пра тое, што адбываецца ў краіне. Многія проста ўспрымалі гэтыя падзеі легкадумна, як нейкі цырк, які некалі скончыцца. Нам здавалася, што гэта існуе недзе збоку.

«НН»: Вы пра пазіцыю па-за палітыкай?

АА: Магчыма, для мяне гэта было так. Хаця, напрыклад, у 2015‑м я хадзіў на выбары, прагаласаваў за [Таццяну] Караткевіч. У працы сутыкаўся з людзьмі з таго ж пула, і ў эфіры яны расказвалі што трэба, а ў прыватных гаворках казалі, як гэта ўсё рыхтуецца — візіты Лукашэнкі ў пэўныя месцы, наколькі гэта падобна да пацёмкінскіх вёсак. Пагаварылі, пасмяяліся — і жылі далей. 

«НН»: Якім быў ваш шлях у тэатры?

АА: У нас быў тэатр СХТ, потым я сышоў адтуль. А з 1995 па 2000 граў у Купалаўскім, маю сяброў сярод купалаўцаў.

Тэатр СХТ, спектакль «Матухна Кураж». Фота: архіў суразмоўцы

Адна з першых роляў — Якімка ў «Паўлінцы», мы гралі з Зояй Белахвосцік. Быў цікавы спектакль «Тут жывуць людзі», удзельнічаў у дзіцячым «Лесавічку ў пунцовай кветачцы». Таксама граў у «Лесе» па Астроўскім, там сутыкнуўся з Генадзем Давыдзька. Пра яго казалі рознае, але я яго не надта ведаў, хаця мы і мелі цёплыя стасункі. І ён аказаўся дзіўным чалавекам, мякка кажучы.

У «Лесе» ён граў бацьку майго героя, публіка вельмі смяялася з нашых сцэн. Прайшоў час, і Давыдзька ўзначаліў БТ. Потым мы з ім недзе сутыкнуліся, і я не разумеў, як да яго звяртацца — раней мы з ім стасаваліся на «ты», а цяпер яму ўсе «выкалі». І калі мы першы раз з ім сустрэліся ў яго новай якасці, ён адвёў ад мяне вочы. 

«НН»: Вы маеце і кінадосвед, здымаліся ў серыялах. Чым для вас было кіно, падпрацоўкай?

АА: Калі праект нармалёвы, за дзень можна зарабіць 150, 200, а то і 300 даляраў — дзе такое яшчэ можа быць? Напэўна, мне не пашанцавала, я не сутыкнуўся з пэўнай колькасцю цікавых рэжысёраў, хаця мо і я так сабе акцёр. Бывалі добрыя рэжысёры, з якімі было цікава працаваць. А пасля іх прыходзіш на пляцоўку і табе кажуць «нічога не грай».

«Той жа Ігар Тур — шэранькі, маленечкі чалавечак»

«НН»: Калі і чаму вы сышлі з «Добрай раніцы, Беларусь»?

АА: Працаваў там не больш за пяць гадоў. А чаму сышоў, для мяне засталося невядомым. Там быў чалавек з пэўнай дынастыі, каму я, мабыць, на зуб не трапіў. Я неяк спрабаваў разабрацца, што здарылася.

Тады было прынята здымаць з эфіру без тлумачэнняў. Сёння ты адпрацаваў, а заўтра зранку табе тэлефануюць і кажуць, што ты не вядзеш.

«НН»: Гаворка пра дынастыю Эйсмантаў?

АА: Не, яны тады яшчэ былі далёка не ў той сіле. Наташа толькі пачынала, яе муж вёў нейкую праграмку, мы віталіся з ім у калідорах. Мілы хлопец, тады яны яшчэ не сталі акуламі шоу-бізнэсу.

Мы з Наташай вучыліся ў аднаго кіраўніка курса, проста ў розныя гады, і я шмат пра яе чуў. З гэтых расповедаў і свайго адчування ад яе мне падавалася, што такія руку адкусяць па локаць.

«Неверагоднае перасоўванне», Беларусьфільм. Фота: архіў суразмоўцы

«НН»: Атрымліваецца, вы проста аднойчы даведаліся, што больш не маеце эфіраў?

АА: Гэта здарылася не адразу. Мне то казалі, што для мяне няма сувядучай, то яшчэ нешта. І людзі, якія добра да мяне ставіліся, пачалі мне тлумачыць — маўляў, давай зробім з табой нейкую рубрыку, нешта прыдумаем. Але мне гэтага ўжо не хацелася, асадачак застаўся.

«НН»: Калі не Эйсманты, то хто тады на БТ быў рухаючай сілай?

АА: Гэта Уладзімір Шпітальнікаў, яго ўсе баяліся як чорта. Яго сын Дзяніс таксама там працаваў (Уладзімір Шпітальнікаў у свой час кіраваў дырэкцыяй тэлевытворчасці Белтэлерадыёкампаніі, Дзяніс Шпітальнікаў узначальваў там жа дырэкцыю музычных і забаўляльных праграм — «НН»). Наколькі разумею, яны звязаныя і з маёй гісторыяй.

«НН»: З кім увогуле перасякаліся з асобаў беларускага тэлебачання?

АА: Амаль з усімі. Сябраваў з Паўлам Лазовікам. Добры чалавек, але выбраў іншы шлях.

«НН»: Мелі шмат расчараванняў?

АА: А ці маю я права ў ім расчароўвацца, можа, гэта ён ува мне расчараваўся? Канешне, думаў пра тое, чаму ён зрабіў такі выбар, але, можа, я проста не ведаў яго. Ці [тэлевядучы і адзін з топ-менеджараў АНТ] Дзмітрый Бачкоў — добры дзядзька, ветлівы, і тут такое. Як так? Добры чалавек — гэта не прафесія.

«НН»: Як вы тлумачыце гэтыя метамарфозы ў людзях?

АА: Скажу не датычна ні да каго. Маю адчуванне, што ёсць людзі, якія ў нечым не адбыліся, і тут яны атрымалі шанс кімсьці стаць. Гэта было бачна па некаторых з іх. Яны хацелі быць зоркамі — і сталі імі.

Той жа [Ігар] Тур — шэранькі, маленечкі чалавечак. Хто быў нікім, той стане ўсім, гэта зусім не перабольшванне. Прыйшоў час, і яны спатрэбіліся. А можа, яны так верылі і вераць у тое, што робяць? Тады гэта зусім іншая справа. Думаеш, калі мы смяемся з аднаго жарта, то бачым жыццё аднолькава, але не, зусім па-рознаму. 

Стужка «Закон», 2002 год. Фота: архіў суразмоўцы

Хаця працаваў з людзьмі, якія выбралі іншы шлях, і я думаў, што з імі інакш і быць не магло, нейкія яны вельмі годныя. Напрыклад, Воля Сямашка (галоўная рэдактарка «Радыё Ўнэт» — «НН») для мяне была адкрыццём. Яна працавала на Беларускім радыё і шмат мне расказвала пра тое, што ўсё адбываецца не так, як у навінах. І выбрала шлях годнасці.

«НН»: Дзе вы апынуліся пасля сыходу з перадачы?

АА: Заставаўся на радыё, ды ў мяне было шмат іншай працы — то агучка, то нейкія курсы. 

«НН»: На працы вы сустрэлі і вашу жонку. Як гэта было? 

АА: Яна прыйшла на радыё працаваць гукарэжысёркай. Са мной гукарэжысёры баяліся ісці ў эфір — маўляў, я такі прыдзірлівы, а яны няўмекі, і са мной немагчыма працаваць. Хаця часам гукарэжысёр сапраўды не мог зрабіць простыя рэчы. Дык яе і паставілі да мяне – ідзі, папрацуй з гэтым кракадзілам. Аказалася, што ўсё нармалёва.

«НН»: Вы казалі, што ў вашы першыя гады на радыё не было такога маразму, які пачаўся пазней. Што вы мелі на ўвазе?

АА: Калі тваё дзіця расце, ты не заўважаеш, як яно змяняецца. А людзі, якія не бачылі яго паўгода, дзівяцца — ух які вымахаў! Калі ты ўнутры сістэмы, ты проста жывеш, да чагосьці прызвычайваешся. Думаеш, што ніжэй быць не можа, а потым разумееш, што не, можа быць яшчэ і яшчэ большы маразм.

У 2018‑м адбылася вельмі смешная гісторыя, пасля якой я зразумеў, што больш не магу гэта трываць. Мы з жонкай вялі нейкі дзённы забаўляльны эфір на радыё. Напрыканцы эфіру заставаўся час да наступнай праграмы, і трэба было паставіць песню. Жонка знайшла ў базе песню, якая пасавала па часе, гэта была «Лучший город Земли» гурта «Браво». Песня пра Маскву, але якая розніца — хоць пра Ашхабад.

Мы выйшлі з эфіру, і тут да нас падлятае наша рэдактарка. А мы з жонкай тады толькі пабраліся шлюбам, торт прынеслі на працу, каб адзначыць вяселле. І тут рэдактарка пачынае лаяцца: вы што, хочаце пасварыць Расію, Беларусь і Украіну?

Спектакль тэатра СХТ «Все мальчишки — дураки», верасень 2006-га. Фота: архіў суразмоўцы

Аказваецца, у тыя дні ў Мінск прыязджаў нейкі ўкраінскі чыноўнік. Што будзе, калі ён раптам пачуе па радыё песню пра Маскву? Гэта было сказана вельмі сур’ёзна.

Перад гэтым яшчэ кіраўніцтва патрабавала выдаліць песню Глюкозы «А снег идёт», бо там ёсць словы «стою и жду тебя, как дура». То-бок гэтая песня існавала ўжо шмат гадоў, а тут яна ім раптам рэзанула вуха. 

Цягам гадоў набіраліся такія маленькія маразмы — нешта нельга ў эфіры, а праз два месцы можна. Са смехам думаў, што, можа, пройдзе і гэта, але ж усё апускалася ніжэй і ніжэй. Але тут я зразумеў, што не хачу далей браць у гэтым удзел.

«Для мяне было важна не браць удзел ні ў чым, што датычыць Дарта Вейдэра»

«НН»: Што было ў вашым жыцці пасля сыходу з Беларускага радыё?

АА: Пазваніў мой сябар і паклікаў мяне на «Легенды FM». Я пайшоў туды вядучым, пачаў уладкоўвацца і працаваў да 2020-га. Той год для многіх быў паваротным пунктам.

«НН»: Для вас таксама?

АА: Так, калі браць усё, што тады адбылося. Трэба было дажыць да 50 гадоў, каб нешта знутры змянілася, стала балець за пэўныя рэчы.

«НН»: З «Легендаў» вы сышлі самі?

АА: Гэта быў збег падзей, не назаву адной прычыны. Кіраўнік заўсёды клапаціўся пра матэрыяльны бок — маўляў, што я вам буду плаціць, калі радыё не зарабляе. І ў пэўны час ён пачаў звальняць людзей.

Для мяне тады было важна не браць удзел ні ў чым, што датычыць Дарта Вейдэра, ні ў чым сістэмным. Адмаўляўся шмат ад чаго, што мне прыходзіла.

«НН»: У той жа час ваша сям’я занялася дапамогай рэпрэсаваным.

АА: Калі ідзе такая магутная хваля бяды, хутка для сябе расстаўляеш прыярытэты. Усё гэта дзякуючы жонцы, яна была нашым лакаматывам у гэтай справе. Мы проста ўсё абмеркавалі, і я сказаў — канечне, гэта трэба рабіць.

Серыял «Семейный детектив», пачатак 2010‑х. Фота: архіў суразмоўцы

«НН»: З кожным новым годам, калі рабілася ўсё страшней, ці не было ў вас думак спыніць валанцёрства?

АА: Да ўсяго прызвычайваешся. Мы чыталі ўсе навіны [пра рэпрэсіі], плакалі і злаваліся, а потым супакойваліся: мы ж жывыя. Хаця былі думкі, маўляў, трэба некуды з’язджаць, бо як жыць у такіх умовах? Некалькі разоў сядалі за гэтую размову, але адчувалі, што не можам пакінуць сяброў, што столькім людзям тут можна дапамагчы. І вырашалі, што застаемся.

«НН»: Калі вы з’ехалі ў выніку?

АА: У канцы лютага, мелі дзень на зборы. Пакуль усё складана — мы прыехалі амаль без нічога, зусім з малымі сродкамі. Мы так жылі, што не назапашвалі грошы. Нейкая праца прыйдзе, пакуль планы будаваць складана.

Фінансавая дапамога сям’і Аўчыньнікавых, з’ехаўшых праз палітычны пераслед, каб уладкавацца на новым месцы

«НН»: Якой вы пакінулі Беларусь?

АА: Згвалтаванай, але такой, дзе ёсць яшчэ пакуль вельмі шмат добрых, надзейных, сапраўдных сяброў і паплечнікаў. У апошні час менавіта гэтыя людзі, якія былі з намі побач, вызначалі настрой для нас, і часам яны нас абнадзейвалі.