Жанна Літвіна: “Яшчэ зімой я была ўпэўненая, што гэта мой апошні з’езд, і я сыходжу”

Канешне, тут ёсць пытанні і пра “17 год на троне”, і пра “сямейнасць” БАЖа, і пра народзіны ў адзін дзень і год з Лукашэнкам… Але не ведаю, ці гэта самае цікавае – такія сабе сакрэты полішынеля для сябраў БАЖа. Больш нечакана было ўбачыць Жанну Літвіну ў градах з моркваю і гурочкамі ды з фотаапаратам на зямлі за фатаграфаваннем маляўнічых баравічкоў.

Якія Жанна Літвіна мела стасункі з Лукашэнкам і Пазьняком? За што баялася Генадзя Бураўкіна? Чаму пры першай сустрэчы смяялася з будучага мужа? Каго Жанна Мікалаеўна бачыць сваім пераемнікам у БАЖы? Пра гэта ды іншае – у шчырай гутарцы для www.baj.by.

АСАБІСТАЯ СПРАВА БАЖа

Жанна Літвіна нарадзілася ў вёсцы Вадапой пад Мінскам. Скончыла журфак БДУ. Ад 1976 да 1994 працавала ў сістэме Дзяржтэлерадыё – сыходзіла адтуль у пасадзе галоўнага рэдактара радыёстанцыі “Беларуская маладзёжная”. З 1994 па 1999 кіравала мінскім карпунктам Радыё Свабода. Заснавальніца “Радыё Рацыя”. У 1995 заснавала FM-радыёстанцыю “101,2”, якая праіснавала троху болей за год і была закрытая ўладамі. У 1995 годзе заснавала Беларускую асацыяцыю журналістаў, кіраўніком якой і з’яўляецца па сёння.

“Жывыя эфіры давяраюць сёння літаральна лічаным пракопавым”

Пасля журфака Вы пайшлі працаваць на дзяржаўнае радыё. Маладую дзяўчыну не турбавала, што будзе чуць уся краіна, але ж на вуліцах пазнаваць не будуць?!

Жанна Літвіна: Радыёжурналіст не можа быць зоркай… Я адчувала сябе абсалютна самадастаткова ў асяродку, дзе мяне ведалі. Радыёстанцыя “Беларуская маладзёжная” перад закрыццём перажывала свой зорны час. Нас ведалі ўсе палітыкі, грамадскія дзеячы… Бо для кожнага з іх гэта была магчымасць трапіць у эфір. Вось чаго ў нас не было – дык гэта цэнзарскіх перашкодаў. За што мы і згарэлі.

Да нас прыходзіў Зянон Пазьняк. Жывыя эфіры… Яго ніводная рэдакцыя не брала. А мы – праз нейкае, можа, журналісцкае нахабства… І нам многае даравалася. Дарэчы, самы першы жывы эфір вялі мы з Ігарам Ганчаруком (ён пасля нейкі час узначальваў радыёстанцыю “Сталіца”, а цяпер на тэлебачанні часам вядзе “Актуальнае інтэрв’ю”). Гэта быў звычайны эфір – нам яго паставілі спецыяльна на самы позні вечар, каб як мага меней людзей пачула. Тэкст прайшоў усе кабінеты, быў прапісаны да коскі… Пасля ўжо нам распавялі, што ў мантажную, адкуль выдаецца праграма, прыйшоў дырэктар дырэкцыі праграм (не буду нават называць яго прозвішча) і сказаў: “Калі што не так – мікшыруйце!”

Бачыце: колькі часу прамінула – а не так даўно Вольскага на tut.by менавіта гэтак “вырубілі”. Як Вы да гэтага паставіліся? Гэта цывілізавана?

Жанна Літвіна: Ведаеце, каб выключылі больш за 20 гадоў таму нас, піянераў, якія рваліся ў прамы эфір — там хоць логіка нейкая была б, можна спісаць на камуністаў, на заскарузласць. А ў сённяшніх умовах праявы цэнзуры… Мне ёсць з чым параўноўваць, і я проста ў шоку. А некалі, дарэчы, на беларускім тэлебачанні былі жывыя ўключэнні CNN, Радыё 101,2 рабіла прамыя ўключэнні BBC, Deutsche Welle… Цяпер гэта ўсё знішчана. Жывыя эфіры давяраюць сёння літаральна лічаным пракопавым. Сённяшняя цэнзура нашмат больш жорсткая за тую, якая была падчас Перабудовы.

А калі разглядаць tut.by як прыватны бізнес? Навошта Юрыю Зісеру рызыкаваць сваім бізнесам, каб Вольскі пакпіў з Ярмошынай? Ці можна нашыя СМІ ўвогуле разглядаць як прыватны бізнес?

Жанна Літвіна: У нас няма прыватнага бізнесу ў СМІ. Калі казаць пра радыё, то частоты – гэта дзяржаўная ўласнасць, якую могуць у любы момант забраць. Газету я б таксама не называла прыватным бізнесам, бо ў нас на вачах за апошнія 12 гадоў адбываецца паступовае разбурэнне інстытута незалежнай прэсы. Тады і рэдактары былі іншыя… Дарэчы, на сённяшні дзень цікавая з’ява: рэдактары газет не пішуць у свае газеты.

А Вы на “Беларускай маладзёжнай” хіба сядзелі пры мікрафоне?

Жанна Літвіна: Першай парою – так. Але ў пэўны момант я адвадзілася ад гэтага. Бо ў рэдакцыі ў нас была проста суперская свабода. Але кожны аўторак наступала Галгофа – а 10‑й гадзіне раніцы пачыналіся планёркі. Генадзь Бураўкін ужо на той час сышоў, Дзяржтэлерадыё кіраваў Аляксандр Сталяроў. І кожны аўторак мяне падымалі і чахвосцілі на чым свет стаіць. У нас выходзіла суботняя ранішняя праграмка а 9.15, вельмі папулярная, за якую мяне кожны раз — “чаму так, чаму не так”!.. Калі сядаць у эфір, дык я павінна была быць такая, як сама каманда. А адтуль ужо недалёка і да поўнага руйнавання ўсёй рэдакцыі. Даводзілася выконваць функцыю абаронцы. Мне падавалася, што гэта важней, чым сядзець пры мікрафоне.

Ну так, не скажаш тады, што “за маёй спінай зрабілі”.

Жанна Літвіна: Я ніколі так не казала! Падрыхтоўка да кожнай планёркі – гэта пошук абгрунтаванняў: чаму журналісты ў эфіры казалі так, а не інакш. На планёрках многія калегі нават не размаўлялі са мной у прысутнасці кіраўніцтва. Затое калі планёркі сканчаліся – падыходзілі і выказвалі словы падтрымкі. А каб падняцца і слова сказаць – дык не…

“Сафіты свяцілі на твар Аляксандра Рыгоравіча, засяроджваючыся на ягонай прычосцы”

Дык а як Вам удавалася Пазьняка на дзяржаўнае радыё запрашаць?

Жанна Літвіна: Трэба мець на ўвазе, што Пазьняк тады быў дэпутатам, і гэта давала нам права яго запрашаць. Кожны ягоны прыход быў стрэсам. Памятаю, перад адным з выступаў мяне пацягнулі ў дырэкцыю праграм і пачалі пясочыць: маўляў, зноў БНФ! Хітрык быў у тым, што здавалася мікрафонная папка, дзе пазначалася запрошаная асоба і галоўная тэма размовы. А пасля – эфір ёсць эфір: што чалавек сказаў, тое сказаў.

Хоць у выпадку з Зянонам само запрашэнне яго ў эфір ужо было выклікам і сур’ёзным сігналам для кіраўніцтва. Вяртаюся я ад начальства ўся такая спустошаная, прыходзіць Зянон Станіслававіч, зварылі яму каву… І тут Пазьняк выдае маналог пра прадажнасць журналістаў і гэтак далей. А я гляджу на яго і думаю, што яшчэ пару хвілін – і ў мяне ад крыўды пацякуць слёзы…

Дарэчы, адным з самых частых гасцей прамых эфіраў быў Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка. Калі ў нас зрываўся прыход нейкага ўдзельніка праграмы, мы заўсёды ведалі, што можна патэлефанаваць Лукашэнку, ён прыйдзе і з лёгкасцю пагаворыць на любую тэму. Чалавек, які адкрыта гаворыць пра ўсё, – гэта знаходка для радыёжурналіста! Калі святкавалася 30-годдзе “Беларускай маладзёжнай”, Аляксандр Рыгоравіч таксама быў на юбілейнай вечарыне. Самае дзіўнае, што пасля, калі стала набліжацца выбарчая кампанія, з майго кабінету зніклі ўсе здымкі, дзе былі госці, у тым ліку і ён.

Якія ў вас былі тады стасункі?

Жанна Літвіна: Абсалютна прыязныя. Пасля рэфармавання Дзяржтэлерадыё і ператварэння яго ў Белтэлерадыёкампанію, памятаю, якраз адбывалася ўручэнне пасведчанняў кандыдатам у прэзідэнты. Перад гэтым Аляксандр Дабравольскі прыйшоў да мяне ў кабінет і прынёс пасведчанне даверанай асобы Станіслава Шушкевіча. Пасля ўручэння кандыдацкіх пасведчанняў Аляксандр Рыгоравіч убачыў мяне: “Вой, Жанна, заходзь, мы ў такім-та пакоі зараз збіраемся, хадзем да нас у каманду!..” Я падумала-падумала – і нават тлумачыць не стала, што я ўжо давераная асоба Шушкевіча. Быць даверанай асобай Шушкевіча было для мяне вялікім гонарам, бо побач яго даверанымі асобамі былі Генадзь Бураўкін, Вольга Іпатава, Станіслаў Багданкевіч, па тых часах апальны генерал Ягораў!..

…Памятаю, пасля лёсавання самы-самы першы выхад у жывы эфір – у Лукашэнкі. З Шушкевічам на прамыя выхады звычайна запрашалася яшчэ некалькі асобаў, а з Лукашэнкам сядзеў адзін Аляксандр Фядута. Тэлебачанне – суровае мастацтва. Таму святло свяціла на твар Аляксандра Рыгоравіча, засяроджваючыся на ягонай прычосцы. А Фядута быў пасаджаны ў профіль. Усё было зроблена дзеля таго, каб гэта выглядала непрывабна. Кебіч быў самай галоўнай зоркай, а гэтых сляпілі і рассаджвалі так, каб гэта было страшэнна неэстэтычна. Я памятаю, што ўжо ў самыя першыя хвіліны выступу Лукашэнкі сказала: “Людзі, вось той чалавек, які будзе кіраўніком дзяржавы…”

Перад другім турам Фядута з Сініцыным усё яшчэ апрацоўвалі мяне, перацягваючы на бок Лукашэнкі. Я нават прыехала ў Дом ураду – шчыльнасць прапановаў з іх боку рабілася невыноснай. І патлумачыла: так, мой «патрон» прайграў, але перасесці ў іншую каманду проста немагчыма. Я дзіўлюся, чаму такую прапанову рабілі мне.

Калі Вы перасталі быць галоўным рэдактарам “Беларускай маладзёжнай”, на працяглы час засталіся за бортам?

Жанна Літвіна: Мне прапаноўвалі тады ісці галоўным рэдактарам у дзіцячую рэдакцыю на тэлебачанне – хрушы, спартландыі і гэтак далей. Дзюбу тады прапанавалі пасаду рэдактара Другой праграмы Беларускага радыё – ён пагадзіўся. Паралельна была пастаўлена ўмова, што некаторым асобам на Белтэлерадыё проста не будзе месца. Застацца там я не магла, бо гэта была б здрада. Мінула месяцаў 5–6 – і перад самым новым годам я сутыкнулася нос да носа з Аляксандрам Сталяровым. Ён спытаўся, як справы. Кажу: “Нармалёва, толькі аднаго вам ніяк не дарую…” Ён ажно змяніўся ў твары. А я кажу: “Не дарую, што выгналі мяне не раней, а толькі цяпер – я б столькі паспела зрабіць!” І сапраўды, у той прамежак часу, пакуль канчаткова не ўсталявалася  сённяшняя ўлада, быў час спраўджвання мараў…

“Кеснер тэлефануе: “Жанна, хі-хі, а мы ўсе звольніліся!”

Я так разумею, што Аляксандр Рыгоравіч ускосна паспрыяў стварэнню БАЖ?

Жанна Літвіна: У 1995 годзе на першым жа ўстаноўчым сходзе БАЖ была прынятая першая пратэстная заява – супраць выгнання з друкарняў такіх газет, як “Народная воля”, “Имя” і “БДГ”. Тады газеты пераехалі друкавацца ў Вільню, бо на мяжы яшчэ не было такіх абмежаванняў – іх свабодна вазілі сюды. Далей прыйшоў снежань – з’явіліся белыя плямы ў газетах замест антыкарупцыйнага дакладу Антончыка… Але тады і “Звязда”, і “Советская Белоруссия”, і шэраг іншых выданняў выйшлі з гэтымі плямамі – хапала яшчэ смеласці. Існавала забарона на друкаванне дакладу, але пакінуць белыя плямы было рашэннем рэдакцыі. Тады яшчэ не было такога падзелу: нашы — нянашы, свае – чужыя… Журналістыка была больш роўная і чыстая. Хоць на тэлебачанні ўжо без Бураўкіна пачыналася закручванне гаек…

А калі Вы прыйшлі працаваць на дзяржаўнае радыё, Бураўкін ужо быў кіраўніком?

Жанна Літвіна: Не, яго прызначылі пазней.

Што змянілася?

Жанна Літвіна: Найперш – мова. На радыё мова была і раней, а з прыходам Бураўкіна яна нечувана пашырылася на тэлебачанні… У Генадзя Мікалаевіча ёсць ад прыроды ўнікальны дар – уменне разгледзець талент, паважліва ставіцца да таленту. Такія людзі за часам Бураўкіна атрымлівалі магчымасць самарэалізацыі. Дарэчы, на пасаду галоўнага рэдактара “Беларускай маладзёжнай” мяне прызначыў ужо Бураўкін. Калі мяне прызначалі, я была самай маладой па ўзросце на такой пасадзе. Але і праз 10 гадоў, калі мяне звальнялі і мне было амаль 40, я ўсё адно заставалася самай маладой!

А Бураўкін, прызначаючы вас, даў вольніцу – “рабі што хочаш”?

Жанна Літвіна: Ніякай вольніцы. Трэба ўлічваць, што сістэма яшчэ была моцная. Ён проста давяраў нам і дазваляў рабіць тое, што наш малады калектыў лічыў патрэбным.

Вы неяк распавядалі, што Вам было нават боязна да Бураўкіна ў кабінет заходзіць. Што ён, такі суворы быў?

Жанна Літвіна: Увесь час заняты, увесь час засяроджаны! Я яму не так даўно сказала, што я яго баялася. Генадзь Мікалаевіч доўга рагатаў: “Жанна! Мяне? Баяцца?! Чаго мяне баяцца?!”

Але ж і Вы начальніцай былі! Колькі ў Вас у падпарадкаванні чалавек было?

Жанна Літвіна: Калі звальняліся – васемнаццаць. Кожнага паасобку выклікалі і прапаноўвалі застацца, абяцалі ўсякія выгоды і пасады. Я зайшла ў наш “ньюсрум” насупраць прыёмнай і сказала: “Людзі, вы сур’ёзна падумайце. У вас чэргі на жыллё, палова рэдакцыі жыве ў інтэрнатах. Што будзеце заўтра рабіць, дзе кавалак хлеба шукаць будзеце?” І сышла. Амаль усе адмовіліся працаўладкоўвацца ў іншыя рэдакцыі. Даручылі Кеснеру патэлефанаваць Літвіной. Кеснер тэлефануе: “Жанна, хі-хі, а мы ўсе звольніліся!”

Для мяне гэта быў шок! На той момант я не ўяўляла, дзе змагу працаўладкавацца… Ціхенька  раілася, куды можна пайсці рэкламным агентам альбо рэдактарам… Але тады, калі яны ўсе звольніліся, яны мяне зрабілі асобай, я гэта ўвесь час падкрэсліваю. Калі ты адзін, табе вельмі проста. А тут – як у Экзюперы: калі трэба выжыць і дапаўзці, бо цябе чакаюць. Круцілася ў галаве фраза Віталя Сямашкі, калі ён казаў мне: “Жанна, ты не можаш ужо быць іншай…”

“Тое самае, што адначасова жыць у сям’і з жонкай і мець палюбоўніцу”

Тады каманда звольнілася і на знак салідарнасці з Вамі, і не маючы ахвоты больш працаваць на дзяржаўным радыё. Сёння даводзіцца чуць, што і ў адыёзных дзяржаўных СМІ працуюць нармалёвыя людзі. Праз столькі гадоў таксама?

Жанна Літвіна: Я думаю, так. Толькі гэтыя людзі загнаныя ў нейкую пэўную акрэсленую нішу. Гэта тое самае, што адначасова жыць у сям’і з жонкай і мець палюбоўніцу. Хоць я думаю, што сярод журналістаў, асабліва новага пакалення, хапае перакананых людзей, якія шчыра ва ўсё гэта вераць. А можа ёсць тут і доля прагматызму. Але хітрыя няшчырыя прыстасаванцы – гэта яшчэ больш подла…

Добра, але калі чалавек пасля закрыцця, скажам, “БДГ” пайшоў працаваць у “Саўбелку” і кажа: “Ну, я ж пра спорт (культуру, мастацтва…) пішу”. А тым часам на суседняй паласе выходзіць “жалезам па шкле”. Ён хто, такі чалавек?

Жанна Літвіна: Я б так катэгарычна не ставілася. Бо кожны чалавек аднойчы робіць выбар. І калі пагаварыць з кожным паасобку… У мяне, напрыклад, быў удар, звязаны з Людмілай Маслюковай. Такая была сяброўка Шчукіна, такая апазіцыянерка да рэжыму, столькі пісала ў “Народнай волі”!.. І раптам яна апынаецца ў “Советской Белоруссии” і пачынае пісаць абсалютна супрацьлеглае… Нейкія знаёмыя тлумачылі гэта складаным сямейным становішчам… Але гэтых рэчаў я не разумею – лічу, што яны недаравальныя. Тут пяройдзена мяжа прафесійнай прыстойнасці.

Вас таксама клікалі на той бок, абяцалі, што будзеце “ў шакаладзе”. Калі адкінуць пафасныя словы, што Вас стрымлівала?

Жанна Літвіна: Прапаноўвалі заняць пасаду ў інфармацыйнай службе тэлебачання. Але гэта было непрымальна ў новых умовах. І яшчэ выратавала тое, што я ўжо мела прапанову ўзначаліць Беларускае бюро Радыё «Свабода». Сумленне. І стаўленне да сябе людзей. Вельмі важна, што думаюць пра мяне людзі, якіх я паважаю. Магчыма, гэта мая ахілесава пята. Для мяне вельмі важна захаваць сябе і не даць падставаў для нейкіх сумневаў і недаверу.

“Калі пачалі закрывацца газеты, рэдактары адчулі, што са сваёй рэдакцыяй ты застаешся сам-насам”

Калі Вы ўзначалілі “Свабоду”, на якіх яна тут існавала ўмовах, карпункт быў акрэдытаваны?

Жанна Літвіна: Не, проста кватэрку здымалі. Але тады вельмі сур’ёзныя перамовы ішлі з Шушкевічам (калі ён быў спікерам) – наконт рэтрансляцыі на тэрыторыі Беларусі. Тады якраз гэта пайшло ў Расіі, ва Украіне. Але “Свабода” гэтага дазволу ў нашай краіне не атрымала.

Як Вы думаеце, чаму за гэты працяглы час ціску на незалежныя СМІ чапалі ўсіх, апроч “Свабоды”?

Жанна Літвіна: Добрае пытанне. Я думаю, можа — брэнд… Можа, звычка. Ці я мушу зараз шукаць іншыя прычыны? Тады трэба шукаць, чаму журналісты “Еўрарадыё” атрымалі акрэдытацыю, а не тая ж “Рацыя”.

Увогуле, тыя незалежныя СМІ, якія дажылі да сёння – наколькі яны небяспечныя для ўлады?

Жанна Літвіна: Пытанне не ў тым, наколькі небяспечныя. Падумайце толькі, колькі ўсяго перажыла тая ж “Народная воля”. Іосіф Паўлавіч (пры ўсіх складанасцях яго характару) – якая б бяда ні набліжалася, усё адно ён ратаваў сваё выданне і змог выстаяць. Нашы рэгіянальныя выданні – гэта таксама аксакалы. Калі пачалі закрывацца газеты, яны адчулі, што са сваімі рэдакцыямі ты застаешся сам-насам. Якія б заявы ні прымаліся, што б ні казала Міжнародная федэрацыя журналістаў – гэта ўсё адно твая праблема, якую ты мусіш вырашаць сам. Можа, гэтым выклікана самацэнзура і асцярожнасць у публікацыях і перадруках. І яшчэ – яны вельмі блізка каля сваёй мясцовай улады, якая ў любы момант можа зрабіць з імі што заўгодна. Агульнабеларускім выданням у Мінску прасцей.

Да выданняў прызвычаіліся, цяпер ідзе паляванне на людзей, здольных шукаць і падаваць інфармацыю. Прыклад Сурапіна – проста дзікунскі! Сам факт, што за публікацыю здымкаў яго кінулі ў ізалятар, – беспрэцэдэнтны. Вайна з карцінкай! Гэта як міліцыянты на мітынгах кажуць па рацыях: “Не дайце ім зрабіць карцінку”. Гэтак жа я была шакаваная на акцыях, якія называю “два прытопы – тры прыхлопы”, калі журналістаў ціснулі таму, што яны мелі камеры – не даць зрабіць карцінку!

Чаму? Бо карцінка пойдзе за мяжу і чарговы раз зганьбіць наш сасуд?

Жанна Літвіна: І за мяжу ў тым ліку. Ды і тут – каб не раздражняла, не каламуціла грамадскую думку… Нядаўна, праўда, Юля Дарашкевіч адзначыла, што на судзе міліцыянты-сведкі ўжо не казалі, што яна лаялася матам і размахвала рукамі…

“Ад сённяшніх FM-станцый у мяне пачынаюць балець зубы”

Са “Свабоды” Вы сыходзілі дзеля “Рацыі”?

Жанна Літвіна: Так, бо “Рацыя” – гэта маё дзіця, і далей гэта было несумяшчальна. Пачаліся першыя выхады ў эфір, і новым радыё трэба было займацца. З дапамогай Ніны Баршчэўскай – гэта “Беларуская служба Польскага радыё”. Бо пілотныя праграмы выходзілі з перадатчыка Польскага радыё: Дзіма Новікаў, цяперашні кіраўнік “Еўрарадыё”, вазіў першыя выпускі на касетцы да Ніны Баршчэўскай. З яе боку было сур’ёзнае спрыянне, за што я ёй на ўсё жыццё ўдзячная.

Памятаю, шаноўная Таццяна Мельнічук казала, што сумуе па радыё, якое знікае і знікае. А Вы сумуеце?

Жанна Літвіна: Я закаханая ў тое радыё, якое было маім. Я сёння не слухаю FM, для мяне яны гавораць аднымі галасамі, гэты пустапарожні брэх абсалютна на ўсіх станцыях выклікае ў мяне адмоўныя і сумныя эмоцыі. У мяне пачынаюць балець усе зубы ад гэтага! Адзінае – прабіваецца “Сталіца” сваёй беларускамоўнасцю.

Кажучы пра закрыццё радыё 101,2, Вы сказалі, што прадбачыць закрыццё станцыі было немагчыма. А прадухіліць? “Быць асцярожнымі”?

Жанна Літвіна: Тады б гэта не было 101,2.

Сёння, калі няма магчымасці свабодна слухаць, – навошта тром радыёстанцыям («Еўрарадыё», «Свабода» і «Рацыя») увогуле эфіры?

Жанна Літвіна: Магчыма, гэта пэўная аўдыёпрысутнасць у інтэрнэце… Хоць наўрад ці многа людзей сядзіць і слухае ў інтэрнэце… Мне асабіста часу бракуе… Але святое не чапаць! Радыё ёсць радыё! Мне баліць душа, што не ўдалося ажыццявіць тут ніводнага сапраўднага радыёпраекта… Тут, у Беларусі, на месцы! Ну ёсць жа “Эхо Москвы”! Але тут гэтага не далі зрабіць.

А ў чым феномен “Эха Москвы”?

Жанна Літвіна: У разумнай інфармацыйнай палітыцы.

Можа, там душаць проста меней?

Жанна Літвіна: Гэта пакуль…

Дарэчы, апроч цяжкага доступу да інфармацыі, якія яшчэ праблемы ў нашых журналістаў?

Жанна Літвіна: Адукацыя. Каб яе здабыць, трэба мець талент. Добра, што ёсць хоць нейкая магчымасць адукацыі дзякуючы шведскаму інстытуту FOJO. А больш…

То бок, журфак Вы ў разлік увогуле не прымаеце?

Жанна Літвіна: Я яго сённяшняга не ведаю – такі адказ будзе самы слушны.

Вас ён зрабіў журналісткай?

Жанна Літвіна: Думаю, не. Хутчэй, наяўнасць гэтага дыплома дазволіла прыйсці ў журналістыку.

“Я нават пачула, што Літвіна Калінкіну баіцца – маладую, прыгожую, пішучую, таленавітую”

На апошнім з’ездзе БАЖ Вас зноўку абралі старшынёй. Вы не стаміліся ад гэтых закідаў, што “сядзіш, як Лукашэнка, на троне столькі часу”!

Жанна Літвіна: Лукашэнка не ствараў суверэнную Беларусь. У мяне на БАЖ крыху больш “аўтарскіх правоў” (смяецца)… У дзень пачатку з’езду да абеду я яшчэ не ведала, ці застануся – пакідаючы за сабой права развітацца проста ў зале. Вельмі моцным штуршком быў фільм БТ, потым гэтая рассылачка перад з’ездам, статус невыязной – гэта дабіла… З аднымі так разбіраюцца, з другімі так… Мне вырашылі зрабіць так, каб стала млосна – каб умылася слязьмі і сышла. Не, так не выйдзе. Хоць яшчэ зімой я была ўпэўненая, што гэта мой апошні з’езд, і я сыходжу.

І на каго пакінуць арганізацыю?

Жанна Літвіна: Адзін прэтэндэнт, мабыць, усё-ткі Андрэй Бастунец. Ці Старыкевіч. Абсалютна лёгка маглі б быць! Галоўнае – офіс і каманда за плячыма. А чаму Калінкіна не магла б быць? Я нават пачула, што Літвіна Калінкіну баіцца – маладую, прыгожую, пішучую, таленавітую. А я вельмі радая, што Свету абралі намесніцай! Бо кіраўніцтва БАЖ – гэта шмат у чым прадстаўнічая функцыя. І калі такія зорныя імёны тут ёсць – гэта супер!

А як пішучы журналіст можа быць у кіраўніцтве БАЖ? Гэта што, крыж на пісанні паставіць?

Жанна Літвіна: Ні ў якім разе! Для адміністрацыйнай працы ў офісе ёсць людзі. А калі Света будзе прадстаўляць нас на нейкіх міжнародных форумах – гэта будзе прэстыжна для арганізацыі.

Яшчэ адзін закідон на адрас БАЖ – маўляў, арганізацыя ператварылася ў такую сабе “сямейную”, адныя і тыя ж людзі “па бруселях” катаюцца!

Жанна Літвіна: Па-першае, 90% запрашэнняў на розныя мерапрыемствы прыходзяць у БАЖ з імёнамі – на канкрэтных асобаў. Па-другое, так кажуць, напэўна, тыя, хто ўспрымае паездкі на мерапрыемствы як дармовы турызм. Гэта зман. Для мяне няма ніводнай паездкі без стрэсавай сітуацыі, звязанай з выступам. Заўсёды хочацца выглядаць прыстойна, таму для мяне гэта не захапленне, што я кудысьці паехала, а найперш вялікая адказнасць. Да таго ж, я нагледзелася на такую бездапаможнасць некаторых прадстаўнікоў партыяў і рухаў, што там сапраўды складаецца ўражанне, што прыехалі турысты, якія заадно яшчэ і на канферэнцыі выступілі. Яшчэ горш гэта атрымліваецца ва ўрадоўцаў, бо дэмакратычная частка, нягледзячы на ўсе абмежаванні ў доступе да СМІ, сёння публічная і здольная камунікаваць, здольная выглядаць прафесійна і пераканаўча. Але я не размаўляю па-ангельску – гэта мой вялікі недахоп. Калі б размаўляла, БАЖ быў бы яшчэ мацнейшым.

“А яшчэ ведаеце, чаго не зрабілі беларускія журналісты?”

А Вы не шкадуеце, што не працуеце цяпер як журналіст, а толькі як адміністратар?

Жанна Літвіна: Вельмі шкадую! Хоць рэпарцёрам уявіць Літвіну сёння таксама, відаць, складана…

Свярбела б узначаліць нейкую рэдакцыю?

Жанна Літвіна: Хацела б вярнуцца да структуры, звязанай з вяшчаннем. Бо радыё так і засталося маёй няспраўджанай марай.

Дык мы ж сышліся на думцы, што вяшчанню капут!

Жанна Літвіна: Не, усё адно надыдзе яшчэ час вяшчання. Але ці будуць сілы пачынаць наноў…

“Эха Беларусі”?

Жанна Літвіна: А хораша!.. А яшчэ, ведаеце, чаго не зрабілі беларускія журналісты? У нас няма гісторыі нашай журналістыкі апошніх 20‑і гадоў – хаця б ад моманту ўсталявання суверэнітэту краіны. Зрабіць гэта – наш абавязак, тых, хто сам гэта перажыў. Гэта ўжо гісторыя, месцамі легендарная, і гэта не павінна знікнуць. Бо людзі сыходзяць: Ігар Гермянчук, Таццяна Сапач, Уладзімір Бабарыка, Віталь Тарас… А яны павінны застацца ў гісторыі. Ды што казаць, калі зніклі цэлыя выданні – гэта ж цэлы пласт, які таксама павінен застацца!

Атрымліваецца, што, з аднаго боку, гэта было аднадзённае – бо журналісты абслугоўваюць сённяшняе грамадства ў сённяшні дзень. А з іншага боку, гэта магло б быць цікава, бо гэта ўжо гісторыя. Хоць я памятаю, як мы самі троху пасмейваліся з усялякіх састарэлых выкладчыкаў журфаку, якія некалі нешта там рабілі…

Жанна Літвіна: Рэдкая журналісцкая праца робіцца “нятленкай”. Бо журналістыка развіваецца і існуе ў абсалютна канкрэтным асяроддзі, якое і адлюстроўвае. Яна цікавая сёння. За часам Перабудовы людзі раздзіралі на кавалкі і зачытвалі да дзірак “Огонёк”. Вам будзе цікава гэта сёння чытаць? Хіба што калі вельмі сябе прымусіць. Эпоха сышла. Я сама часам назіраю, як цяпер людзі хапаюць “Народную Волю” – і адразу шукаюць артыкул Калінкінай на першай паласе. Пройдзе яшчэ 20 гадоў, і для студэнтаў факультэта журналістыкі гэта будуць невядомыя людзі, невядомы кантэкст. Яны не будуць разумець, як можна было нам жыць і працаваць у гэтай сітуацыі. Думаю, будуць незразумелыя многія публікацыі нашых калег.

“Ну не буду ж я ўсяму свету расказваць, што ў мяне пальчаткі даўжэйшыя за пальцы, і іх трэба ўвесь час папраўляць!”

Калі вяртацца да тэмы Вашага вечнага старшынства і магчымых пераемнікаў. Наколькі Вы так пабудавалі сістэму, каб яна не была толькі на Вас завязаная? Ці не накрыюцца ўсе праекты і дамоўленасці, калі Вы сыйдзеце?

Жанна Літвіна: Ні ў якім разе! У БАЖ няма манаполіі – хоць, можа, звонку так і падаецца. Высокія сустрэчы на міжнародным узроўні праходзяць са мной, бо я кіраўнік. Гэтак жа сама яны будуць праходзіць і з наступнымі кіраўнікамі БАЖ. Галоўнае – не даць знішчыць арганізацыю і не разваліцца самім знутры. Калі будзем разам, замест Літвіной можа быць хто заўгодна.

Вы сказалі, што перад з’ездам тая рассылка “пасадзіла на каня”. Але ж Вы – страляны верабей! Як такая тупая правакацыя магла Вас так раз’юшыць?

Жанна Літвіна:  Правакацыі на тое і разлічаны, каб падлавіць і «выбіць» чалавека.

Таксама мяне вельмі здзівіла, што ў фільме “БАШ на БАЖ” Вы ўвогуле размаўлялі з гэтай дзеўкай, якая бегла за Вамі як сабачка. Навошта?

Жанна Літвіна: Я магу распавесці як было. Звычайна, пасля 19 снежня, я не падыходжу да дамафона ці да дзвярэй, калі нікога не чакаю. За гадзіну да майго выхаду з дому быў званок у дамафон. Думаю: каму гэта ўжо што трэба? Потым я выйшла, каб даехаць да БАЖ і далей – гэта было 18 студзеня – паехаць на могілкі, бо была гадавіна смерці Віталіка Тараса. Ішла ўся ў гэтых думках, успамінах. І далей быў эфект нечаканасці – наляцелі! Першай маёй рэакцыяй было –  “я с вами разговаривать не буду”, бо я ўбачыла мікрафон БТ. Халодна, я ў капюшоне – і мне тыцкаюць мікрафон. Канешне, у Гігіна была рэакцыя на “Радыё Свабода” (калі да яго звярнуліся па каментар з нагоды плюшавага дэсанту) іншая… (усміхаецца) Я не магла сабе такога дазволіць. Дарэчы, гэтая Шуманская прыбрала канцовачку нашага інтэрв’ю. Бо падышоў тралейбус, і апошняе пытанне было: “А вот как вы думаете: даже в вашем офисе работают мои однокурсники. Почему одни работают в БАЖ, а другие, как я, на телевидении?” Я тады нарэшце з сабой справілася і адказала: “Бо адныя займаюцца прафесіяй, а другія – правакацыяй”. Канешне, гэта было прыбрана. Так што гэта быў эфект нечаканасці… Хоць я ўзяла сябе ў рукі і не пачала высвятляць, што там у яе за дакуменцік і гэтак далей. Чаго не магу сабе дараваць – гэта што адказвала па-руску.

Чаму Вы не давялі да суда справу з тым “псіхатэрапеўт”, які абмяркоўваў вашыя рухі і паставіў Вам ледзьве не дыягназ?

Жанна Літвіна: Я нават заключыла пагадненне з адвакатам… Але то адное, то другое… Аднак у такіх справах няма тэрміну даўніны, так што Мяцельскі яшчэ дачакаецца. Бачыце, які псіхатэрапеўт: пальцамі я варушыла, пра грошы думала! Ну не буду ж я ўсяму свету расказваць, што ў мяне пальчаткі даўжэйшыя за пальцы, і іх трэба ўвесь час папраўляць!

“Я страшэнна баюся свайго дня народзінаў”

З Вашым днём народзінаў, я разумею, звязаныя дзве рэчы. Першая – Вы нарадзіліся ў адзін дзень і год з Лукашэнкам. Гэта мне ў соты раз абсмоктваць не хочацца. Другая – Вы пазбягаеце гэтай даты, бо Вас акурат у гэты дзень пераследуюць няшчасці?..

Жанна Літвіна: Я страшэнна баюся гэтага дня. Калі ён пачынаецца, звычайна я думаю пра адно – каб ён як мага хутчэй скончыўся, каб зноў не надарылася якой-небудзь бяды. Пачалося гэта, калі мне споўнілася 30 гадоў. Напярэдадні патрапіў у аварыю мой папярэднік па “Беларускай маладзёжнай”, галоўны рэдактар Іван Іосіфавіч Садоўскі. Ён памёр якраз 30 жніўня. Закрыццё Радыё 101,2 таксама адбылося 30 жніўня, напрыканцы дня, гадзіны ў чатыры. Мы атрымалі ліст з Міністэрства сувязі, дзе было пазначана, што наш перадатчык стварае нейкія там тэхнічныя перашкоды. Хоць само міністэрства яго размяшчала ў гэтым месцы, і яны ж яго і абслугоўвалі. Але нас папярэдзілі, што 31 жніўня – апошні дзень вяшчання Радыё 101,2… Зусім нядаўна, тры гады таму, у гэты дзень не стала Дзімы Парфіновіча, сапраўднага сябра, супрацоўніка офіса. Такія “супадзенні” мяне палохаюць.

Дзмітрыя Парфіновіча шараговыя сябры БАЖ ведалі як вашага кіроўцу. Ці ў яго былі і іншыя абавязкі?

Жанна Літвіна: Некалі мы сустрэліся з ім абсалютна неверагодна – калі сапраўды шукалі кіроўцу. У 1995 годзе, калі структура толькі стваралася і было зарэгістравана акцыянернае таварыства “БМ-Інфарм”, едучы ў таксоўцы, я абсалютна выпадкова спытала кіроўцу – ці не хацеў бы нехта з аўтапарка пайсці працаваць кіроўцам на ўласнай машыне. Ён адказаў, што падумае. Праз два дні Дзіма Парфіновіч набраў мой нумар, мы сустрэліся, і з таго часу ён быў у БАЖ. Яго неверагодная надзейнасць зрабіла яго вельмі паважаным і любімым чалавекам у БАЖ, ён стаў памочнікам і сябрам.

«Паехаць у горад” азначала «памыцца ў ваннай»!

Вёска Вадапой, дзе вы нарадзіліся, — яна сёння існуе?

Жанна Літвіна: Наша хата, калі мы яе прадавалі ў 1990 годзе, была апошняя – усё навокал ужо было закінутае. Вадапой – гэта зусім пад Мінскам, кіламетраў 6 праз лес ад Сокала.

А чаму Вы прадалі родную хату?

Жанна Літвіна: А таму што было невыносна. Я жартам казала тады, што больш любіла б людзей і не так бы іх часам ненавідзела, каб не было ў мяне тае хаты. Калі прыязджаеш – а ў цябе комін дачнікі разабралі… З дзвярэй збівалі замкі, проста пасярод хаты – бруд і сляды ад матацыкла… Таму мы за нейкія капейкі прадалі тую хату — так бы мовіць, родны кут. Новы гаспадар разабраў і звёз яе. Гэта была апошняя хата вёскі Вадапой..

Вёска пад самым Мінскам. Вы адчувалі сябе ўжо амаль што мінчанкай ці ўсё-ткі вясковай дзеўкай?

Жанна Літвіна: Я проста адчувала, што там мая душа, што гэта я любіла бязмежна. У нас у вёсцы было некалькі сябровак, у нас быў свой сусвет, свая кампанія – і я не магла ўявіць, што недзе мне можа быць лепей… Маміны браты таксама прывозілі туды сваіх дзяцей, так што кампанія ў нас была вялікая! Мінск усё-ткі заставаўся “горадам”. «Паехаць у горад” азначала «памыцца ў ваннай!» (смяецца)

Ваш бацька быў знакаміты мастак Мікалай Залозны. А маці?

Жанна Літвіна: Настаўніцай – спачатку беларускай, потым рускай мовы… А бацькавы працы, дарэчы, ёсць у экспазіцыі нашага Мастацкага музея, Траццякоўскай галерэі…

І Вашая сястра, ведаю, мастачкай стала. А Вы чаго не сталі?

Жанна Літвіна: Бог не даў таленту!

Ведаю, што сястра Вашая, Наталля Залозная з’ехала жыць у Брусель. Якім лёсам?

Жанна Літвіна: Абсалютна сумленна, сваёй шкураю, сваім талентам – гэта адбылося 12 гадоў таму. Перад гэтым яны спрабавалі жыць у Галандыі, але вярнуліся дадому. А потым з’явіўся галерэйшчык, які павыцягваў некаторых беларускіх мастакоў да сябе на даволі нязручных умовах. У яго было некалькі галерэяў, і ён гарантаваў пэўны заробак пры ўмове, калі мастак здаваў пэўную колькасць работ за год. Потым яму надакучыў гэты бізнес, ён пазакрываў свае галерэі. Але мае здолелі замацавацца – і засталіся там. І цяпер іх творы прадаюцца там у галерэях, на плошчы з аловачкам не стаяць. Хоць, канешне, як пачаўся крызіс, людзі сталі купляць карціны ў апошнюю чаргу…

Не спекулююць, што з “крывавага рэжыму” прыехалі?

Жанна Літвіна: Крый Божа!.. Мастацтва там не мае нацыянальнасці… Дарэчы, я як старшыня БАЖ ніколі не падпісваю ніякіх рэкамендацый сумнеўным уцекачам. Я нагледзелася, як сястра са сваім мужам станавіліся на ногі. Ды і цяпер фінансава ім цяжка выжываць: крэдыты плоцяць, малога вучыць трэба… Таму некаторыя крыўдуюць, што я даведкі “палітэмігрантам” не выдаю. Бо ёсць сапраўдныя ахвяры, а ёсць “упырхлікі” – гэтае цудоўнае слоўца я пачула ад Таццяны Равякі. Праўда, трапна?

“Я ведаю, што такое “баліць душа” – для мяне гэта абсалютна фізічнае адчуванне”

Даруйце нетактоўнае пытанне, але ведаю, што ў Вас яшчэ быў брат.

Жанна Літвіна: Так, у мяне быў яшчэ брат, і калі яму было 10 гадоў, адбылася жудасная трагедыя, ён загінуў… Ні ў кога не бывае так, каб жыццё было зорным, без трагедыяў, без стратаў. Бываюць страты, падчас якіх баліць душа. Я ведаю, што такое “баліць душа”, – для мяне гэта абсалютна фізічнае адчуванне, калі баліць у раёне сонечнага спляцення. Гэты боль найцяжэйшы, праходзіць ён толькі з цягам часу. Тая трагедыя, гібель брата – адна з такіх стратаў. І з гэтай стратай сям’я жыла ўвесь час, пакуль былі тата і мама жывыя. Няпраўда, што з цягам часу гэта прытухае – след усё адно застаецца. Мне часам падаецца нават, што людзі, у якіх такая трагедыя яшчэ наперадзе, да канца не зведалі сваё выпрабаванне ад Бога. Людзі, якім дадзены такі боль, па жыцці шчырэйшыя, здольныя спачуваць і адгукацца на бяду і боль іншага чалавека.

Жанна Мікалаеўна, як гэта адбылося?

Жанна Літвіна: …Трагедыя адбылася ў 1959 годзе, мне тады было 5 гадоў. На паляванні дзеці, амаль што аднагодкі брата, цішком узялі ў дарослых стрэльбу. Гэта можна назваць няшчасным выпадкам… Але на ўсё жыццё засталося… Ніхто ў яго спецыяльна не цэліў, абсалютна выпадковая куля – навылет у сэрца… Хоць я была малая, але памятаю, як бацька прынёс брата з лесу на руках… І памятаю, як ён моцна абдымаў, проста сціскаў мяне тады…

“Я 18 гадоў жыла на рагу Маркса і Валадарскага – там цяпер хлебная крама”

Цяперашняе лецішча Вы спецыяльна выбіралі, каб у вёсцы было?

Жанна Літвіна: Было зразумела, што ўступленне ў кааператыў і набыццё лецішча не заменяць тае асалоды, калі ты сам-насам з прыродай, калі ты за ёй назіраеш… Для мяне вёска – гэта тое месца, дзе застаешся са сваімі думкамі, дзе можна марыць, дзе “адрастаюць нервы”. Таму пра лецішча размовы быць не магло, ішоў пошук вясковай хаты. А далей — абсалютна выпадкова па дарозе ў іншае месца мы проста спыніліся і спыталі, ці не прадае тут хто хату. Гэта было ў тым жа 1990 годзе, я была рэдактарам “Беларускай маладзёжнай”.

Вы казалі, што нават пазычалі грошы, каб набыць гэтую хату?

Жанна Літвіна: Па тым часе гэта каштавала 5000 рублёў. Але зразумела, што гэта было больш за цяперашнія 5000 даляраў. Нядаўна ў нас адну хату прадалі за 25 тысяч, напрыклад… Мама тады аддала нам свае “пахавальныя” грошы, у нас з Аляксеем была “вясельная” тысяча, тысячу пазычалі ў сваякоў Аляксея – так і збіралі на хату. З кватэрай тое самае. Я 18 гадоў жыла на рагу Маркса і Валадарскага – там цяпер хлебная крама. Шэсць вокнаў над самым асфальтам – гэта была наша кватэра цягам 18‑і гадоў. І туды Літвін прыходзіў яшчэ жаніхом. Калі мы ажаніліся, то жылі там. А бацька ўсё чакаў, пакуль пабудуюць мастакоўскі дом на Сурганава. Нас было ўжо 5 асобаў, бацька першы стаяў на той чарзе, каб пераехаць з падвалу. Вось яму чатырохпакаёвая кватэра і выпала. Пасля сястра выйшла замуж, усім хацелася жыць асобна… У выніку мы размянялі тую чатырохпакаёўку.

Апроч збірання жабаў, бачу, у Вас ёсць вялікае захапленне – грады з гурочкамі ды морквай… Многія прызвычаіліся бачыць Вас у строгім касцюме, пры мікрафоне на высокіх трыбунах. А тут апынаецца, што Літвіна корпаецца ў зямлі, грады поліць!

Жанна Літвіна: Вось вам і “знаёмыя незнаёмыя людзі”! (смяецца) Напэўна, у многіх з нас ёсць такія несупадзенні “афіцыйнага” вобразу з сапраўдным абліччам…

Але ж Вы на градах не зацыкліваецеся – і на марах-акіянах бываеце?

Жанна Літвіна: Так, але ў вёсцы можна быць ці не штовыходныя, а адпачынак усё адно кароткі –10–12 дзён. На лецішча мы ездзім ажно да самых халадоў, узімку не, бо ў хаце вельмі халодна… А грады – гэта не самамэта, гэта каб жырок не завязваўся. Грады – гэта абсалютна шчыра, да зямлі я імкнуся яшчэ з таго Вадапою. Мяне цягне сюды, бо ў мяне перагруз ад людзей, ад праблем… У БАЖ рэдка хто прыходзіць падзяліцца радасцю. Так ужо сталася, што людзі ідуць з праблемамі. Такая колькасць людзей з праблемамі пачынае цябе выядаць. Таму схавацца на пару дзён – гэта паратунак. Кожнаму патрэбна “донарскае сілкаванне”. Я знайшла яго тут.

“Можа, я і не хацела б, каб некаторыя сябры БАЖ былі ў тым месцы, дзе мая душа”

Мне падалося, што лецішча для Вас – гэта вельмі інтымная прастора, куды Вы пускаеце далёка не ўсіх людзей. Па якім прынцыпе Вы вырашаеце – каго? Скажам, увесь БАЖ перабываў у Вас на лецішчы?

Жанна Літвіна: 1200 асобаў? Не, канешне! Можа, я і не хацела б, каб некаторыя сябры БАЖ былі ў тым месцы, дзе мая душа.  Хоць тыя людзі, з якімі я працую побач, якія мне блізкія па духу, якіх я лічу сябрамі – ім заўсёды дарога туды адкрытая.

Вы сказалі вельмі цікавую рэч! Атрымліваецца, у БАЖы ёсць людзі, якіх Вы не хацелі б бачыць у сябе на лецішчы?

Жанна Літвіна: Я думаю, што ў жыцці кожнага чалавека ёсць такія людзі.

Адна справа – у жыцці, другая справа – у арганізацыі, якую Вы ж і ўзначальваеце.

Жанна Літвіна: Здаецца, я папалася!.. (смяецца). Для некага я ўсё адно павінна заставацца проста функцыянерам. Калі шчырасці і адкрытасці зашмат  – гэта проста глупства. У кожнага чалавека павінен быць нейкі кавалак душы, дзе не ўсе дзверы адчыненыя.

Што на лецішчы Вы рабілі з мужам сваімі рукамі, а для чаго наймалі людзей?

Жанна Літвіна: Што можна было зрабіць без грошай, рабілі. У некаторых выпадках гэта была проста талака з сяброў Літвіна. Напрыклад, залівалі фундамент – мая задача была проста карміць тры разы на дзень, мыць посуд. У сярэдзіне вагонкай абабівалі сваякі Аляксея, якія спецыяльна для гэтага прыязджалі са Столінскага раёна.

Што апроч градаў Вы яшчэ робіце з таго, што пра Вас немагчыма падумаць? Можа, шкарпэткі перад тэлевізарам вяжаце?

Жанна Літвіна: Не, ані вязаць, ані шыць не ўмею. Думаю, для мяне тая крыніца, дзе я набіраюся энергіі і аднаўляюся – гэта прырода. Там, дзе можна пабыць аднаму.

“Я не магу ўявіць сабе іншага мужа!”

У адным з Вашых інтэрв’ю я прачытаў, што ўпершыню свайго будучага мужа Вы не ўбачылі, а пачулі…

Жанна Літвіна: Я часам кажу яму, што нармалёвыя людзі знаёмяцца на танцульках, дзе-небудзь у рэстарацыі ці інтэрнаце. А мы з табой – у бібліятэцы!.. Ён пасля гістфаку 2 гады служыў ва ўнутраных войсках. І ўсё адно наведваў бібліятэку – гэта была Купалаўская бібліятэка на Валадарскага, каля стадыёна. Дзіўна было бачыць афіцэра ў палявой форме, у ботах, са стосам кніжак.  Мы пачалі хіхікаць са сваёй сяброўкай. А пасля я многа часу праводзіла ў бібліятэцы, і чалавек таксама. Неяк так выпадкова і атрымалася знаёмства. Ажаніліся мы праз год.

Вы тады ўжо скончылі навучанне?

Жанна Літвіна: Не‑а, я выйшла замуж на 4 курсе… І яшчэ была адная дэталька. Калі я назвала сваё імя, ён адказаў: “О! А ў мяне два дні таму пляменніца нарадзілася, якую назвалі Жанна!”

Гэта ўсё, што было цікавага ў гісторыі кахання?

Жанна Літвіна: А яно неяк так усё роўна было…

Што, ваенныя людзі не ўхажваюць ці што?

Жанна Літвіна: У гэтага ваеннага чалавека за плячыма быў універсітэт! А гэта былі першыя месяцы яго службы.

А чаго пасля ўніверсітэта ўвогуле ў войска забралі? Мусілі ж максімум зборы быць.

Жанна Літвіна: Таму што яму паступіла адна з прапановаў размеркавання – у войска. І ён пагадзіўся, бо не хацеў нікуды ехаць. А пасля ўжо патрапіў у Інстытут гісторыі партыі – малодшым навуковым супрацоўнікам. І за доўгія гады пасля Аляксей напрацаваў сабе ў архівах матэрыялаў на ўсё наступнае жыццё! Дарэчы, некалькі разоў я трапляла ў сітуацыю, якая вельмі цешыла маё самалюбства. Калі мы з’яўляліся з Аляксеем на людзях, і яму казалі: “Дык а што, Літвіна – твая жонка?!” Альбо наадварот: “Дык Літвін – гэта ваш муж?!” Гэта кайф – калі дзве асобы развіваюцца абсалютна паралельна, самадастаткова, не перашкаджаючы адзін аднаму, і столькі гадоў жывуць разам. Я не магу ўявіць сабе іншага мужа! І дзякуй Богу, што яно так. 5 кастрычніка ў нас будзе 38 гадоў шлюбу. У нас няма дзяцей – і часам я думаю, што калі б былі, я паводзіла б сябе зусім па-іншаму. Бо дзеці ў нашай сітуацыі часам робяцца закладнікамі – як, напрыклад, было ў Ірыны Халіп. І я, як кожная жанчына, не змагла б пераступіць цераз гэта.

Ваш муж – знаны гісторык…

Жанна Літвіна: Аляксей больш за 20 гадоў працуе загадчыкам аддзелу ваеннай гісторыі Інстытута гісторыі Акадэміі навук. Калі я ўжо была рэдактарам “Беларускай маладзёжнай”, як толькі трапляла нейкая ваенная тэматыка ў перадачцы, і ў мяне нейкія сумневы – дзе, калі, што адбылося. Асабліва калі ішла гаворка пра нейкую партызанскую брыгаду, якая недзе там у лесе была. Літвіну тэлефануеш – і не трэба нідзе шукаць, ён тут жа выдае адказ. Яму памяць, цьху-цьху, ад мамы дасталася.

Дык калі спадар Аляксей ужо доўгія гады працуе ў афіцыйным Інстытуце гісторыі – няўжо яму ніколі Вашая актыўнасць не замінала?

Жанна Літвіна: Я думаю, што замінала. Але ўзровень ягонай кваліфікацыі вельмі высокі, і для яго ніколі не былі самамэтай пасады. Тэма доктарскай у Літвіна была “Антысавецкія ваенна-паліцэйскія фарміраванні ў гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Беларусі”. Тэма, звязаная з калабарацыянізмам, у савецкі час наогул была пад забаронай. Доктарская Літвіну далася вельмі складана, аднак у выніку ён абараніў яе.

Як вы бавіце разам вольны час?

Жанна Літвіна: Я страшэнна люблю хадзіць у грыбы – але выключна ўдваіх з Аляксеем. Устаем, як толькі сонейка пачынае ўздымацца – гэта цэлы рытуал… У кожным паходзе гучыць абавязковы вокліч: “Будзеш глядзець?..” Гэта азначае, што трэба прыбегчы і паглядзець, як гэты грыбок расце. Калі гэта далёка, то я крычу: “Не‑е!..” А калі блізка – то бягу глядзець…