Закладнік уласнай сістэмы. Чаму прапаганда так нязграбна рэагавала на знікненне Лукашэнкі

Замест паведамлення пра стан — здзеклівы камянтар пра «навічок»

Персаналісцкая дыктатура прадугледжвае, што лідар заўсёды дэманструе моц і ўяўляе ўпэўненасць адным сваім з’яўленнем і фізічнай формай.

Збой здараецца, калі высвятляецца, што нават самы жорсткі дыктатар — звычайны чалавек, які можа захварэць.

Тады сіпаты голас, бінт на руцэ, грузная паходка выклікаюць ажыўленне сярод апанентаў, цікавасць з боку бульварнай заходняй прэсы, а пасля — і буйных медыя.

Як звычайна, ажыятаж толькі падаграваецца невыразнай рэакцыяй прэс-службы, прапагандысцкага апарату і дзяржаўных СМІ. Чым больш зацягваецца паўза — тым большы прэсінг на сістэму.

І наадварот, незалежныя беларускія медыя і блогеры, атрымаўшы яўны козыр, занялі актыўную пазіцыю. Выданне «Зеркало», напрыклад, спрабавала дазнацца пра стан Лукашэнкі ў яго прэс-службе і адміністрацыі, Савеце бяспекі, лечкамісіі.

Блогер Антон Матолька і «Еўрарадыё» паведамлялі пра візіт лукашэнкаўскага картэжу ў лечкамісію.

Як звычайна, шмат аналітыкі на гэты конт было на «Радыё Свабода» і тэлеканале «Белсат». «Наша Ніва» размясціла інсайд пра тое, якія чуткі ходзяць пра стан Лукашэнкі ва ўладных колах.

У той жа час прапаганда і дзяржаўныя СМІ нібыта вады ў рот набралі. Перыядычна яны спасылаліся на тое, што ідзе праца з дакументамі і «ён яшчэ на вашым пахаванні схопіць прастуду».

Неафіцыйны Telegram-канал прэс-службы Лукашэнкі, калі трымаць маўчанне было ўжо нават сорамна, замест паведамлення пра стан начальніка размясціў відэа з трусам і здзеклівым каментаром пра «навічок».

«Нават прыхільнікі задаваліся пытаннем, чаму яго няма»

Па меркаванні Валерыя Карбалевіча, паводзіны афіцыйных крыніц сведчылі, што пытанне здароўя лідара — важнае для дзейнага рэжыму, а любы сумнеў у дзеяздольнасці — прыкмета слабасці.

— Чамусьці яны палічылі, што «правадыр і бацька нацыі» не можа хварэць па вызначэнні. Замест тлумачальных паведамленняў дзяржмедыя ўсяляк адмаўлялі хваробу, дэманстравалі, што ён здаровы і бадзёры, — заўважае палітычны аглядальнік.

Невыразную афіцыйную пазіцыю адзначае і Аляксандр Фрыдман, які ў гэтыя дні асабліва педантычна адсочваў дзяржаўныя інфармацыйныя каналы.

— Быў цікавы званок Андрэя Павука прапагандысту Андрэю Мукавозчыку, — звяртае ўвагу суразмоўца БАЖ. — Той адказаў нібыта Лукашэнка ў добрым стане, а пасля перайшоў на звычайнае хамства на адрас блогера. Пасля было незразумелае фота з трусам у Telegram-канале «Пул першага». Гэта выглядала зусім камічна. Відавочна, што на тэму накладзенае табу, як было заўсёды ў лукашэнкаўскія часы ў Беларусі.

Хутчэй за ўсё, лічыць палітычны аглядальнік, начальнік не дазваляў падначаленым паведамляць пра свой фізічны стан, і з дня ў дзень гэта прымала гратэскныя формы.

Так, на пачатку тыдня прапаганда стала распаўсюджваць чуткі пра смерць амерыканскага фінансіста і філантропа Джорджа Сораса, якія, між іншым, не пацвердзіліся. Хаця ад дзяржаўных СМІ вельмі чакалі інфармацыю пра стан іншага чалавека…

— Яны не ведалі, як абыходзіцца з тэмай, час зацягваўся. Было ўсё цяжэй і цяжэй рабіць выгляд, што нічога не адбываецца. Нават прыхільнікі Лукашэнкі задаваліся пытаннем, чаму яго няма, — падкрэслівае Аляксандр Фрыдман.

Аднак сумнеў павінен быў узнікнуць яшчэ падчас святкавання 9 траўня, калі на плошчы Перамогі ў Мінску замест Лукашэнкі выступаў міністр абароны Віктар Хрэнін.

— Што павінны былі думаць абывацелі, якія глядзелі трансляцыю па тэлебачанні? — задаецца пытаннем Валер Карбалевіч. — Няўжо змяніўся галоўны начальнік? Каб такіх думак не ўзнікала, было абвешчана, што Хрэнін выступае па даручэнні Лукашэнкі. Тое ж самае падкрэслівалася 14 траўня, калі прамову зачытваў прэм’ер-міністр Раман Галоўчанка. То бок быў зроблены акцэнт на тым, што гэта пасярэднікі, інструменты, функцыі ў руках правадыра, які па-ранейшаму моцна трымае ўладу.

«Сярод атачэння пануе пачварны страх»

Цікава, што падчас зацягнутай паўзы прапаганда не выкарыстоўвала так званыя «кансервы» і нават паведамленні аб сустрэчах. Хаця гэта магло хаця б троху зняць напружанне.

— Здаецца, афіцыйныя крыніцы разумелі, што ўсё пайшло не так, трэба перахапіць ініцыятыву, але паколькі ўся сістэма заточаная на аднаго чалавека, ад якога не паступала загаду, то прапагандысты выглядалі вельмі разгубленымі, — кажа Аляксандр Фрыдман.

Аб гэтым сведчаць няўдалыя спробы змясціць акцэнт і запоўніць інфармацыйную прастору паведамленнямі пра мерч і экспазіцыю ў Палацы незалежнасці.

— Чым мацнейшая дыктатура — тым большая таямніца, — нагадвае Валер Карбалевіч. — У свой час у Венесуэле Уга Чавес балатаваўся на прэзідэнцкія выбары смяротна хворым, а падчас галасавання, па некаторых звестках, увогуле знаходзіўся ў агоніі.

«Для дыктатарскіх рэжымаў тайна здароўя першай асобы — хутчэй правіла, а не выключэнне. У такіх умовах любыя намёкі на фізічную слабасць лідара аўтаматычна пераносяцца на рэжым, і гэта балючая сітуацыя для аўтакрата»

У дэмакратычных краінах звычайна здароўе чыноўнікаў, якія займаюць высокія пасады, лічыцца справай грамадства. Хаця, здараецца, важныя сведчанні таксама замоўчваюць.

— Можна прыгадаць, як хавалі інфармацыю пра стан Франсуа Мітэрана (прэзідэнт Францыі з 1981 па 1995 гады), — прыводзіць прыклад з нядаўняй гісторыі Аляксандр Фрыдман. — Аднак адрозненне Беларусі ў тым, што ўся сістэма заточаная на аднаго чалавека. Калі ён знікне, то яна можа абрынуцца. Сярод атачэння пануе пачварны страх. Калі выступаў Раман Галоўчанка, то ён агаворыўся: дазвольце мне зрабіць… То бок дух Лукашэнкі прысутнічае нават тады, калі яго самога побач няма.

«Гэтая хвароба была патрэбная, каб атачэнне задумалася над новымі для яе абставінамі»

Ці можна па паводзінах прапаганды зразумець, што насамрэч адбываецца з Лукашэнкам і наколькі ягоны стан крытычны? Калі казаць сур’ёзна, то толькі ўскосна.

— Я б сыходзіў ад супрацьлеглага, — працягвае Аляксандр Фрыдман. — Калі б у атачэнні разумелі, што Лукашэнка не здолее вярнуцца на сваю пасаду, то дзейнічалі б больш актыўна. Пакуль выглядае так: яны ведаюць пра стан, але не думаюць, што эпоха скончылася.

Многія медыя звярнулі ўвагу на пост у Face­book праўладнага палітолага Аляксандра Шпакоўскага. Той прызнаў, што «ў бліжэйшыя гады эпоха Лукашэнкі завершыцца», а «ўкраінскі канфлікт у перспектыве будзе перанесены на тэрыторыю Беларусі».

— Гэта сведчанне, што гісторыя з хваробай не прайшла бясследна для кіруючай эліты, — мяркуе Валер Карбалевіч. — Яна атрымала выразны сігнал, што дзейны рэжым мае фізічныя межы існавання. А Шпакоўскі дакладна сфармуляваў: завяршаецца эпоха Лукашэнкі. Гэтая хвароба была патрэбная, каб атачэнне задумалася над новымі для яе абставінамі. На мой погляд, лукашызм без Лукашэнкі немагчымы. Выснова праўладнага палітолага вельмі паказальная.

У той жа час Аляксандр Фрыдман разважае, што перабольшваць значэнне слоў Шпакоўскага не варта, бо ён — маргінальная асоба нават на фоне астатніх беларускіх прапагандыстаў і не ўпаўнаважаны трансляваць пазіцыю ўладаў.

Дыскурс ідзе з Расіі ці не?

Таксама цікавым падалося, што каментаваць стан Лукашэнкі спрабавалі ў Расіі. У прыватнасці, дэпутат Дзярждумы Канстанцін Затулін паведаміў, што ведае дыягназ. Яшчэ можна ўзгадаць здзеклівыя каментары Андрэя Калеснікава ў «Коммерсанте».

— Ёсць адчуванне, што дыскурс фармулююць у Расіі, — пагаджаецца Аляксандр Фрыдман. — Калі паглядзець, як рэагуюць заходнія СМІ, то можна заўважыць, што такія сур’ёзныя медыя як Zeit, Sky News, Finan­cial Times арыентуюцца на паведамленні з Расіі. Гэта вельмі непрыемна, бо можна зрабіць выснову, што Беларусь на Захадзе успрымаецца як сфера ўплыву РФ.

Аднак Валер Карбалевіч прапануе не перабольшваць значэнне заяў з боку Расіі:

— Прэс-сакратар Пуціна (Дзмітрый Пяскоў — Аўт.) фактычна адмовіўся каментаваць стан Лукашэнкі. Словы Затуліна? Дык то свабодны мастак… Пацвердзіў, што хварэе, і ўсё.

«Імкнуліся зрабіць як мага лепш, а атрымалася як заўсёды»

З’яўленне Лукашэнкі ў інфармацыйнай прасторы ў панядзелак, 15 траўня, не выглядала як перамога. Адпаліраваны фотаздымак з васковай фігурай хутка прыбралі, але ён шырока разышоўся па інтэрнэце. А на відэа заўважна, з якой цяжкасцю даецца кожнае слова.

— З’яўленне адбылося пад ціскам, — кажа Аляксандр Фрыдман — На сістэму шмат што звалілася апошнім часам. Там імкнуліся зрабіць як мага лепш, а атрымалася як заўсёды. Што пабачылі? Лукашэнка не ў лепшым стане. Адразу ж узніклі аналогіі з познім Брэжневым. А калі ён і далей будзе з’яўляцца ў такім стане, то будуць параўнанні і з Чарненкам, і з Андропавым.

Як заўважае палітычны аглядальнік, цяпер грамадскасць, магчыма, будуць рыхтаваць да новага стану правадыра.

— У пакоі знаходзіцца слон, а ўсе робяць выгляд, што яго не бачаць, — праводзіць аналогію Аляксандр Фрыдман. — Лукашэнку паказваюць у хваравітым стане і не тлумачаць, што адбываецца, ды і сам ён маўчыць. У выніку дыскусія пра Беларусь пасля Лукашэнкі афіцыйна пачалася і будзе працягвацца ў тым выпадку, калі яго стан істотна не палепшыцца.

Наколькі істотнае склалася напружанне, можа сведчыць той факт, што спроба змясціць акцэнт на гісторыю са збіццём расійскай авіятэхнікі ў Бранскай вобласці не атрымалася. Замест гэтага ўсе абмяркоўвалі знешні выгляд спікера.

— Такое ўражанне, што пабачыўшы, які ажыятаж быў выкліканы яго знікненнем, Лукашэнка быў вымушаны выйсці на публіку з перабінтаванай рукой і ў хваравітым стане, — падкрэслівае Валер Карбалевіч. — Ён не можа дазволіць сабе далячыцца і пахварэць, як звычайны чалавек.

«Павадыр сам стварыў такую сістэму, у якой не толькі яе галоўны архітэктар, але і закладнік, ахвяра. Вымушаны праз сілу выходзіць і паказваць, што ён моцны і здаровы, нікому не аддасць уладу. Такога чалавека не назавеш асабліва шчаслівым…»

Чытайце яшчэ:

Прапаганда на кані. Як незалежным медыя ўтрымаць пазіцыі?

«Трымаемся праўды, трымаемся разам!» З Вільні стартаваў марафон салідарнасці са зняволенымі калегамі

«Я застаюся, каб тым, хто зараз за кратамі, і тым, хто быў вымушаны з’ехаць, было куды вяртацца»: погляд журналістаў знутры краіны