Калінкіна пра справу Шарамета: У мяне ўсё менш і менш аптымізму (тэкст анлайн-канферэнцыі)

— Як Вы перажылі гэты трагічны час пасля забойства Паўла Шармета?

— Я і дагэтуль не магу асэнсаваць і паверыць ў тое, што адбылося. Асэнсавання няма. Калі Павел з’ехаў, мы падтрымлівалі адносіны на адлегласці. Часам, калі ў нейкай сітуацыі я не ведала, што рабіць, то размаўляла з ім у думках, уяўляючы, што ён бы адказаў мне. Гэтыя размовы  працягваюцца і цяпер. Калі прыйшла навіна, гэта быў шок. Павел — актыўны чалавек, яго паўсюль было многа, але зусім не канфліктны. Я не ўяўляю, хто быў яго ворагам.

— Ёсць многа версій наконт таго, хто мог быць датычны да забойства. Якая з версій Вам падаецца найбольш праўдзівай?

— Мне цяжка сказаць. І, на жаль, калегі-журналісты з Кіева не могуць адказаць на гэтае пытанне. Канфліктаў у яго не было, ён чалавек ураўнаважаны, лёгкі. Ён быў публіцыстам, але асабіста гучных расследаванняў не рабіў. Апошняя прэс-канферэнцыя паліцыі Украіны сведчыць, што людзі ішлі закладаць выбухоўку адкрыта, не хаваліся. Напэўна, яны ведалі, што ўкраінская паліцыя ніколі іх не знойдзе. Таму цяпер мне падаецца верагоднай версія, што замоўца быў з Расіі. Бо, калі яны меркавалі з’ехаць з краіны ў той жа дзень, то разумелі, што іх будзе цяжка знайсці. Але Алена Прытула, да слова, верыць, што забойства будзе раскрытае.

Расійскія адыёзныя сайты падводзяць да беларускага следу. Нават дасталі з архіваў фільм “Чачэнскі след”, які выйшаў у 2000-ым годзе. Дарэчы, за некалькі дзён да паказу гэтага фільма і знік адзін з яго аўтараў  — аператар Дзмітрый Завадскі. Але я не веру, што нехта 16 год мог выношваць помсту. Што тычыцца магчымай датычнасці беларускіх уладаў, то цяпер не той час — наладжваюцца стасункі з Захадам і скандалы не патрэбныя. Я не бачу беларускага следу, калі толькі гэта не правакацыя ў адносінах да беларускай улады. Але мы можам толькі гадаць, бо маем вельмі мала інфармацыі ад следчых.

Ведаю, што ўкраінскія журналісты ўважліва сочаць за гэтым расследаваннем. Частка матэрыялаў з’явілася ў інфармацыйнай прасторы нават раней, чым хацела б следства. Магчыма, з гэтай прычыны цяпер будзе менш інфармацыі з’яўляцца. Гэтая справа з катэгорыі тых,  якія расследуюцца па гарачых слядах ці надоўга завісаюць. І ў мяне на гэты конт усё менш і менш аптымізму.

— У інтэрнэце адразу ж з’явіўся відэазапіс з месца выбуху. Многія СМІ яго перадрукавалі. Як мяркуеце, ці этычна было публікаваць такое відэа?

— Мяне насцярожвае, што на месцы выбуху аказалася здымачная група расійскага адыёзнага канала. Для мяне вялікае пытанне што яны там рабілі? Пасля былі тлумачэнні, быццам бы ў іх побач былі прызначаныя здымкі інтэрв’ю з мэрам Клічко. Але пазней стала вядома, што Клічко ўвогуле ў гэты час не было ў Кіеве. Карацей, мяне не пераканала гэта, што здымачная група апынулася там выпадкова.

Увогуле я лічу, што рабіць публічнымі такія запісы не варта. З этычнага погляду, калі ўзарвалі чалавека, адарвала ногі і выкладваць усё вось гэта для нейкага крыважэрнага гледача — няправільна. Гэта не мастацкі фільм. У чалавека ёсць сваякі, дзеці, маці, ім гэта не трэба бачыць, як мы не бачым, што адбываецца падчас аперацый. Здымачная група мусіла перадаць гэты запіс следчым, а публічнай зрабіць толькі нейкую частку без падрабязнасцяў.

— Ці страшна ўвогуле быць публіцыстам на постсавецкай прасторы?

— Я лічу, што смелыя не тыя, хто не разумее небяспеку, а хто ўмее перамагчы свой страх. Няма чаго рабіць у прафесіі, калі ты баішся выказваць сваю думку, калі, перш чым напісаць два словы, думаеш што табе за іх будзе. У такім выпадку лепш абіраць нейкія іншыя накірункі нават у журналістыцы.

Для нас усіх будзе адзін канец, ніхто гэтага не пазбегне. І ёсць пытанне як ты пражывеш сваё жыццё — ярка, насычана, як хочаш сам, як гэта было ў Паўла Шарамета. Ці ціха пад коўдраю, баючыся сябе і сваіх думак… Гэта выбар кожнага. Я не магу сказаць, што не баюся. Але разам з тым ведаю прыклады, калі з людзьмі здаралася горшае, але яны для гэтага нічога дзёрзкага не рабілі.

— Чаго Вы апасаецеся найбольш, што самае непрыемнае?

— Самае непрыемнае, калі з‑за цябе церпіць сям’я. У майго сына падчас вобшуку забралі кампутар, дзе была ягоная праца. Мне было вельмі непрыемна, што нейкія людзі будуць глядзець ягоную працу, вучобу. Ён спакойна гэта ўспрыняў, сказаў толькі:  “Мама, гэта не канец свету”. Непрыемна, калі церпяць калегі. Бо над кожным журналістам вісіць, што я зраблю нешта смелае і закрыюць газету, а гэта 10–20 чалавек, у якіх сем’і. Яшчэ непрыемна, калі разумееш, што нічым не можаш дапамагчы чалавеку. Як бы ні быў на яго баку.

— Што пасля забойства Паўла будзе з “Беларускім партызанам”?

— Сям’я Паўла прыняла рашэнне, што “Партызан” павінен выходзіць і надалей. Каманда сайту працягвае працаваць. Таму я спадзяюся, што з “Партызанам” будзе ўсё добра.

— Ці засталіся ў беларускай журналістыцы людзі, падобныя на Шарамета?

— Ён жа быў не проста цікавы таленавіты журналіст. Гэта з’ява. Ён быў генератарам ідэй, праектаў. Умеў і любіў запускаць нешта новае, удасканальваць. Аддаваў гэта іншым, а сам толькі прыглядваў і займаўся нечым новым.

Але я спадзяюся, што ёсць такія людзі. Не думаю, што нешта здарылася на нашай зямлі, і яна перастала такіх людзей нараджаць. Можна ўзгадаць той жа праект “Имена” Каці Сінюк. Гэта цікавая і новая ідэя, якая можа развівацца ў новае СМІ.

І Павел Шарамет, і Пётр Марцаў прыйшлі  ў беларускую журналістыку на пачатку 1990‑х калі было значна больш магчымасцяў, чым цяпер, для дэмакратычных СМІ. Але і цяпер магчымасцяў многа, бо вакол адкрытая інфармацыйная прастора, і Беларусь не можа ад гэтага адгарадзіцца.

— Як Вы наогул ацэньваеце стан сучаснай беларускай журналістыкі?

— Нармальна ацэньваю! Мне падаецца, што ў значнай ступені мы перабольшваем крызіс які нібыта адбыўся ў прафесіі. Гэта хутчэй стомленасць ад адных і тых жа тэмаў, асобаў, якія ў нашай публічнай прасторы. І гэта не віна журналістаў, бо мы не можам ствараць асобаў, палітыкаў, прэзідэнта. Што ёсць, пра тое і інфармуем. У журналістыцы крызіс, бо ў краіне крызіс. Але падзення прафесіяналізму я не бачу. Наша незалежная журналістыка, якая не мае доступу, рэсурсаў, таго і сяго, працуе значна лепш па ўсіх тэмах і больш цікава, чым дзяржаўная, якая гэтага не пазбаўленая.

— Ці параілі б Вы маладым людзям, якія хочуць стаць журналістамі, ісці вучыцца менавіта на журфак?

— Гэта для мяне складанае пытанне, хаця я сама скончыла журфак. Я не ведаю, як тэарэтычна можна навучыць быць журналістам. Ведаю як гэтаму навучыць на практыцы. Разумею, што не ўсе будуць майстрамі. Але журналістыка — гэта і рамяство, а рамяству  можна навучыць. Разам з тым універсітэцкая адукацыя нікому не зашкодзіць —   розум на месца паставіць і агульныя веды дасць.

Праўда, найбольш цікавыя журналісты, якія мне сустракаліся, не мелі журналісцкай адукацыі. Павел Шарамет паводле адукацыі, фінансіст, Пётр Марцаў — філолаг. Неадназначнае пытанне. Бо ёсць жа і цудоўныя журналісты пасля журфака.

Іншая справа, калі хочаце займацца журналістыкай, калі вы неспакойны чалавек, вам цікавы свет і людзі, то трэба ісці ў журналістыку як у прафесію. Бо, на мой погляд, гэта адна з самых цікавых прафесій увогуле.

— Ці Вы шкадуеце аб нейкіх сваіх публікацыях?

— Не магу сказаць, што за нейкія публікацыі мне было сорамна. З нейкімі сваімі мінулымі думкамі я, можа, і не згодная цяпер. Нешта напісала б, можа, па-іншаму. Але ў мяне ёсць асаблівасць: я не надта добра памятаю свае тэксты. А ёсць журналісты, якія доўга выношваюць свае тэксты, вельмі ўважліва ставяцца да рэдактарскай працы, да водгукаў.

Быў смешны выпадак, калі я праз пошукавік знайшла тэкст і адзначыла сабе, што так талкова і цікава напісана. А напрыканцы ўбачыла сваё прозвішча.

Канешне, калі выйшла калонка і перачытваю яе, то думаю, што і тое б я змяніла, і гэта. Але мы не энцыклапедыю на стагоддзі пішам, а адлюстроўваем рэчаіснасць.

— Ці былі выпадкі, калі Вы ведалі, што парушаеце ў нечым журналісцкую этыку, але разумелі, што гэта патрэбна для матэрыялу?

— Ведаю, такія выпадкі былі. Жыццё не стэрыльнае. Насуперак усім вызначэнням, пра аб’ектыўнасць журналістыкі, я лічу, што яна такой не можа быць па сваёй прыродзе. Бо тэксты піша чалавек, ён падбірае герояў, тэму. Калі пішаш пра такія падзеі, як масавыя акцыі і арышты, то не можаш апісваць гэта безэмацыйна і абстрактна. Нават замежныя журналісты і дыпламаты не здолелі безэмацыйна рэагаваць на падзеі ў Беларусі ў снежни 2010-га гоад. Гэта той выпадак, калі нейтральным быць не можаш фізічна. Хаця фармальна гэта — парушэнне журналісцкай этыкі.

— Праваабаронцы і актывісты цяпер вінавацяць «Нашу Ніву» ў тым, што яна дапамагла «пасадзіць» Уладзіміра Кондруся. Журналісты «НН» апазналі на Дні Волі — 2016 падазронага ўдзельніка Плошчы-2010, які граміў Дом ураду, і напісалі пра гэта, размясціўшы фотаздымкі. Цяпер чалавек у СІЗА. Ці правільна паступілі журналісты? Ці яны мусілі забыць на гэтага чалавека і не вяртацца да гэтай гісторыі?

— Думаю, з маральнага пункту для журналістаў “Нашай Нівы” сітуацыя няпростая. Але не трэба на журналістыку навешваць функцыі, якіх яна не мае. Задача журналіста — расказваць, ставіць пытанні, шукаць адказы. І з гэтым яны справіліся выдатна.

Чаму яго не расшуквалі, чаму не здолелі спецслужбы распазнаць гэта чалавека? Не ведаю. Я ведаю толькі, што ў 2010 годзе з біццём вокнаў у Доме ўрада былі правакацыі. Засталіся здымкі, як ідуць нейкія людзі да Дома ўрада і нясуць чаранкі ад рыдлёвак.  Навошта яны іх туды неслі, хто гэтыя людзі? Пакуль няма адказаў, журналісты павінны іх шукаць. Для “Нашай Нівы” сітуацыя не надта прыемная, калі гэты чалавека акажацца шчырым прыхільнікам беларушчыны і ўвесь гэты час хаваўся… Але я думаю, што журналісты зрабілі ўсё правільна.

— Вядома, што фінансавая сітуацыя ў недзяржаўных СМІ кепская. Калі праз год застанецца палова ці 70 % ад таго што ёсць (а ёсць усяго нічога), ці паўплывае гэта на грамадства і прафесію?

— Цяжкае пытанне. Усё ж я спадзяюся, што значная колькасць людзей, калі закрыюцца выданні, не пойдзе ў іншыя прафесіі. А будзе шукаць сябе ў журналістыцы на нейкіх станцыях, радыё, замежных СМІ. Ва ўсім свеце нешта адкрываецца-закрываецца, але ў выніку сумленнай канкурэнцыі. У нас гэтага няма. Не можам сказаць, гэтае выданне слабое і хай закрыецца, а гэтае моцнае і павінна існаваць.  Калі моцныя рэдакцыі ўзбуйняцца і стануць больш буйнымі, гэта не дрэнна.

— Як Вы пачуваецеся ў ролі вядучай на тэлебачанні, ці ўтульна вам у гэтай ролі пасля працы ў офлайне? Можаце даць нейкія парады асобам, што ідуць працаваць на ТБ?

— Нармальна пачуваюся. Я ніколі не баялася камер, суразмоўцаў. Таму мне няцяжка.  Тэлебачанне — цікавы і неадкрыты да гэтага для мяне сегмент журналістыкі. Але вельмі спецыфічны, моцна адрозніваецца ад газетнай і інтэрнэт журналістыкі. Ад вядоўцы залежыць не шмат, можа толькі траціна праграмы. Важна, хто суразмоўца і герой. Я прывыкла адказваць за свой прадукт. У газеце чалавека можна падкарэктаваць, дапамагчы яму выказацца. А на ТВ, калі чалавек цудоўны спецыяліст, але не аратар, то яму ніяк не дапаможаш.

— Дык чым займаецеся на “Белсаце”, апроч таго, што вядзеце сваю перадачу?

— Я з’яўляюся шэфам мінскага ньюсрума. Раздаю заданні, ацэньваю як і што было зроблена, якія новыя тэмы могуць быць.

— Што наогул думаеце пра “Белсат”? Вам не падаецца, што часам прадукт вельмі нізкаякасны і нагадвае тэлеХартыю’97? Часам адсутнічае не толькі другі бок у матэрыялах, але гучыць пераканаўчая рыторыка самога журналіста, які ставіць апошнюю кропку ў пытанні, а‑ля БТ.

— Мне не падаецца, што канал такі нізкаякасны, як гэта пастаўлена ў пытанні. Нагадаю, калі 9 год таму ён запускаўся, то ўсе гаварылі, што стварыць канал немагчыма, бо ніхто не будзе працаваць, рызыкаваць — гіблае дзела.

Але паглядзіце сёння па вёсках — спадарожнікавыя антэны. Калі я еду на могілкі на радзіму мамы, то мяне пазнаюць у краме як вядоўцу “Белсата”, а не журналістку “Народнай волі”. Журналісты “Белсата” заўсёды спрабуюць знайсці іншы бок. Іншая справа, што прадстаўнікі дзяржорганаў не хочуць ісці на кантакт.  Але, безумоўна, заўсёды можна працаваць лепш.

— Многія белсатаўцы кажуць пра аўтарытарны стыль кіравання спадарыні Рамашэўскай, якая да таго ж зараз уцягнутая ў польскую палітычную барацьбу. Ці гэта нармальна? Ці з’явіцца калі-небудзь грамадскі савет “Белсата”?

— Я тры гады супрацоўнічаю з “Белсатам” і ні разу не сутыкалася з аўтарытарным стылем Рамашэўскай. Грамадскі савет “Белсата” існуе даўно, у яго ўваходзяць Уладзімер Колас, Міхал Анемпадыстаў, Зінаіда Бандарэнка ды іншыя.

— Якія адносіны ў вас засталіся з галоўным рэдактарам “Народнай Волі”?

— Нармальныя адносіны засталіся. Месца першага намесніка пакуль вакантнае. Іосіф Паўлавіч сказаў, што будзе яго трымаць некаторы час на выпадак, калі я захачу вярнуцца. Сёння выйшла мая калонка ў газеце. Нармальныя адносіны застаюцца і з калектывам.

Як гэта ні дзіўна, але значная колькасць людзей любяць чытаць газеты, а не сайты. Нават тыя, хто нядаўна гаварыў, што газеты — учорашні дзень. У “Народнай волі” ёсць падпісчыкі, пакупнікі. І наклад  большы, заўважу, чым у  некаторых дзяржаўных СМІ.

— Спадарыня Святлана, Народная воля — своеасаблівая грамадская прыёмная. Туды кожны дзень ідуць людзі са сваімі праблемамі. Раскажыце, калі ласка, як гэта — дзяжурыць у такой прыёмнай, і, калі можна, можа некалькі цікавых гісторый.

—  Шмат хто спачатку ідзе ў Адміністарцыю прэзідэнта, а ім кажуць: “Ідзіце ў “Народную волю”, мы вам не можам дапамагчы”. У “Народнай волі” няма прапускной сістэмы. І людзям усё адно чым ты заняты. Чалавек прыйшоў і яго трэба выслухаць. Канешне, гэта не зусім правільна, бо трэба каб быў папярэдні званок, дамоўленасць, што будзе журналіст, які мае для цябе час.

Але нашы людзі, якія месяцамі чакаюць прыёму з чыноўнікамі, калі прыходзяць у рэдакцыю газеты, то могуць нагой адчыняць дзверы і чакаць, што іх тут жа кінуцца слухаць. Восенню і вясной прыходзіць многа людзей, якія не зусім псіхічна адэкватныя. І не адразу распазнаеш, што ён такі.

Былі і такія, што з лепшымі памкненнямі прыходзілі з блінамі і варанай бульбай, каб накарміць рэдакцыю.

Думаю, “Народная воля”, як і рэгіянальныя газеты для многіх людзей своеасаблівы клуб, дзе можна паразмаўляць. У малых гарадах людзі свае думкі наконт улады нават не ведаюць каму выказаць, таму ідуць у газету, дзе цябе хаця б паслухаюць. Гэта не зусім функцыя журналістаў, але даводзіцца і яе выконваць.

— А як Вы ставіцеся да атамнай станцыі? Учора Лукашэнка сказаў, што пагрозы ніякай няма, маўляў, “бочка” ўпала. Якое вашае меркаванне па гэтай тэме?

— Я б на месцы Аляксандра Лукашэнкі ўвогуле маўчала б на тэму бяспекі станцыі. Па адукацыі ён гісторык і адправіў Скарыну ў Піцер. Па другой адукацыі ён — эканаміст, але мы ведаем колькі наша краіна перажыла інфляцый і крызісаў. Я спадзяюся, што станцыя не запрацуе. У мяне няма інсайдэрскай інфармацыі, але вы, напэўна, чыталі і не раз экспертныя ацэнкі — шанцы наконт таго, што яна будзе запушчаная, малыя.

— Ці маеце Вы планы некалі пайсці ў палітыку?

— У мяне няма такога жадання. Лічу, што я не зусім прафесійна здольная да такога. Палітык мусіць падабацца выбаршчыкам, думаць, можа, адно, але гаварыць што людзі хочуць чуць. 

Але, калі ў нас будуць выбары як з’ява, а не назва, пагаворым пра гэта.

— Як Вы бавіце свой вольны час?

— Сёлета ў маі ездзіла ва Узбекістан з турыстычна-пазнавальнай паездкай. Люблю мора. Не люблю адпачынак летам у вёсцы, бо не пераношу ўкусаў камароў. Увогуле часу не так і многа для адпачынку. Калі здараецца вольны час, то стараюся правесці яго з сябрамі. Люблю пасядзелкі і размовы. Спортам не займаюся. А любімы адпачынак — чытаць кнігу, лежачы на канапе.