Да юбілею Тацяны Сапач выйшла яе вялікая кніга

Напярэдадні 60-годдзя Тацяны Сяргей Дубавец сабраў яе вершы, эсэ, інтэрв’ю, шмат таго, што ніколі не публікавалася, і выдаў зборнік «Гаспадыня восеньскага дому». «Наша Ніва» расказвае, чым ён унікальны і як можна надбаць кнігу.

Сяргей прызнаецца, што пра грунтоўную кнігу з творчасцю Тацяны марыў даўно.

«Выйшла так, што Тацяна не надта дбала пра тое, каб яе паэзія выходзіла кнігамі, таму гэтай справай, пачынаючы ад першага зборніка, займаўся я. Ёй была важная творчасць: пісаць вершы, чытаць вершы, дэкламаваць вершы (яна гэта ўмела рабіць, як ніхто іншы). Пасля першай кнігі «Восень» выйшла беларуска-ангельская «Няхай не пакіне нас восень» у перакладах Веры Рыч. Таня прамаўляла, Вера ўслухоўвалася ў музыку верша і такім чынам перадавала па-ангельску менавіта музыку словаў. Пасля была яшчэ рэдактура Ірыны Дубянецкай.

Калі ж Тані не стала (хутка ўжо 12 гадоў як), у хаце яе бацькоў мы знайшлі цэлы рукапісны зборнік ранніх вершаў, які факсімільным спосабам выйшаў кнігай з такой самай назвай — «Раннія вершы». Ну, і пару гадоў таму я заняўся грунтоўным пераглядам усяго Танінага архіва, дзе знайшоў шмат вершаў, якія друкаваліся ў розных выданнях або ўвогуле не друкаваліся ніколі. Словам, усё, што магчыма, я сабраў у адну кнігу. І тут прамалявалася нагода — Таніных 60 гадоў (Тацяна нарадзілася 26 жніўня 1962 года. — НН).

Акрамя вершаў, эсэ і інтэрв’ю ў зборніку сабраная выбраная электронная перапіска Тацяны з рознымі людзьмі. 

«Мне было важна зрабіць не столькі фіксацыю ўсяго, што Таня рабіла (а гэта ўжо хіба шматтомнік быў бы, калі браць яшчэ і журналістыку, сцэнары фільмаў і гэтак далей), а стварыць вобраз жывога чалавека, які адразу ўзнікаў бы перад чытачом, які бярэ ў рукі кнігу», — адзначае Сяргей Дубавец. 

Вокладка новага выдання будзе перагукацца з «Восенню», якая выходзіла ў аўтаркі ў 1991 годзе. Тады яе зрабіў Адам Глобус.

Сяргей кажа, што новую вокладку ўбачыў таксама такой і яму гэта падалося правільным.

«За прамінулы час гэты вобраз непарыўна з’яднаўся з вобразам Танінай паэзіі і самой аўтаркі. Тані гэта, здаецца, падабалася. Адзінае, што я «пашырыў» назву, каб яны адрозніваліся, узяўшы цытату з адшуканага ў архіве верша: «Я гаспадыня восеньскага дому, Адная тут улада і закон».

Падчас працы над выданнем без складанасцяў не абышлося. Сяргей расказвае:

«Акурат калі выдавецтва «Янушкевіч» скончыла працу над макетам, Андрэя арыштавалі, а ў выдавецтве ўчынілі пагром. Дзівам удалося перадаць справу выдавецтву «Вясна» ў Празе, і там здолелі хутка і якасна давесці яе да канца, за што я моцна ўдзячны і Андрэю Янушкевічу, і Весне Вашко, і Сяргею Шупу. Друкавалася кніга ў Вільні. Хоць ад пачатку мне моцна хацелася, каб яна трапіла найперш у беларускія кнігарні. Але тут ужо лёс такі, мабыць, насуперак нашым планам. З іншага боку, новая «Восень» выйшла ў выдавецтве «Вясна» — што гэта, як не знак наканавання?»

На бягучы момант надрукавана 500 асобнікаў.

«Я хацеў, каб гэта быў класічны паэтычны томік, які хочацца ўзяць у рукі і гартаць, адчуваючы пах друкарскай фарбы і шоргат паперы. Гэта вельмі тактыльная кніга. Магчыма, ёй давядзецца вярнуць нас у часы кніганошаў ХІХ стагоддзя. Таму ўсіх ахвотных запрашаю пісаць мне ў прыват.

Кніганошы ў большай ступені ў літоўцаў стварылі сучасную нацыю, у беларусаў гэтая з’ява не была аж настолькі распаўсюджанай і справу да канца яшчэ не давяла. Хто ведае, што там задумана для нас на нябёсах, але ўсё выглядае на незавершаны гештальт», — кажа Сяргей Дубавец.

* * *

Паэтка, журналістка і перакладчыца Тацяна Сапач нарадзілася ў вёсцы Маркава (Маладзечанскі раён). Была рэдактаркай і аўтаркай праграмы «Віленскі сшытак» на Літоўскай нацыянальнай тэлевізіі. У 2000—2001 гадах супрацоўнічала з радыёстанцыяй «Балтыйскія хвалі», з’яўлялася адной з аўтарак «Радыё Свабоды».

У 1992 годзе выйшаў яе зборнік паэзіі «Восень». У 2008‑м — «Няхай не пакіне нас восень». На яе вершы пакладзеныя песні групы «Новае Неба».

Ад часу паступлення ва ўніверсітэт Тацяна Сапач далучылася за руху за незалежнасць. Была ўдзельніцай першых падпольных студэнцкіх гурткоў. Сапач таксама была адной з аўтарак «Нашай Нівы» пачатку 90‑х.

Чытайце яшчэ:

«Мукавозчыку было б нясцерпна, што будуць пісьменніцкія арганізацыі, да якіх яму не даскочыць»

“Мне страшна ацэніць гэтыя страты колькасна”: паспрабавалі высветліць, чаму «Белсат» выдаляе праграмы Сяргея Будкіна

Журналістка расказала, як разышлася з мужам у палітычных поглядах і зараз адна гадуе ў эміграцыі траіх дзяцей