Аляксандр Класкоўскі: Не трэба кідаць камяні ў Tut.by

Дык вам шашачкі ці ехаць?

Лукашэнка і Tut.by — аднаго поля ягады, сцвярджае Краўцэвіч (хоць і агаворваецца, што тэза наўмысна завостраная). Яшчэ болей, на думку аўтара, «дзейнасьць Тут.баю цягне нас пад Расею мацней за Лукашэнку, бо цягне ў нябыт культуру майго народу”.

Галоўная прэтэнзія — моўная. “Спэцыяльна зайшоў на сайт Тут.баю, знайшоў унізе кнопку “па-беларуску”, націснуў і… нічога, усё тое самае, па-беларуску толькі назвы некаторых рубрык”, — піша Краўцэвіч.

Я ж, напрыклад, зайшоўшы на сайт, адразу ўбачыў вялікі банер са спасылкай на інтэрв’ю са Станіславам Шушкевічам. Белавежскі зубр, адзін з магільшчыкаў СССР і стваральнікаў беларускай незалежнасці, крытыкуе Лукашэнку за тое, што сёння ў нашай краіны нашмат меней суверэнітэту, а залежнасць ад Крамля болей моцная, чым у 1991 годзе. Папракае за разгул шалёнай расійскай прапаганды. Кажа, што ў нас мусіць быць дзяржаўная праграма адраджэння нацыянальнай мовы, культуры і традыцый.

І што, гэта называецца “цягне пад Расею”? Так, інтэрв’ю на рускай мове. Але досвед Tut.by паказвае, што ў такім разе чытачоў звычайна на парадак болей. Дык вам шашачкі ці ехаць?

Паводле заснавальніка Tut.by Юрыя Зісера, беларускамоўным інтэрфэйсам карыстаецца толькі блізу 1,5% наведнікаў партала.

Моўная палітыка СМІ (і не толькі СМІ) у русіфікаваным грамадстве — рэч складаная, далікатная. Вунь і “Белсат” да відэа на YouTube дае загаловак і па-беларуску, і па-руску, каб болей было праглядаў. І сайт гэтага тэлеканала мае рускамоўную версію. І “Наша ніва” раскруціла такую ж версію, каб пашырыць аўдыторыю.

Дык яны здраднікі ці малайцы, што прывабліваюць і рускамоўную публіку, спакваля прыахвочваюць яе да кантэнту, які па сутнасці, у плане ідэйным, уяўляе сабой процівагу змесціву расійскіх СМІ?

Жывіце святым беларускім духам!

На БелаПАН, дзе я працую, таксама сыпаліся папрокі, асабліва калі мы запусцілі інтэрнэт-газету Naviny.by з пераважна рускамоўным кантэнтам. Хоць Павел Севярынец, Рыгор Кастусёў і ўвогуле любы, хто хоча, спакойна публікуе свае тэксты па-беларуску. Нясіце болей — апублікуюць болей.

Заснавальнік БелаПАН Алесь Ліпай, якога сёлета забрала смерць, быў шчырым беларусам, паэтам. Аднак ён быў і бізнесоўцам, а медыйны бізнес вымагае арыентавацца на шырэйшую аўдыторыю, у прыватнасці, каб прыцягваць рэкламу.

Увогуле ж БелаПАН дае інфармацыйны прадукт на трох мовах, уключна з беларускай. Але кантэнт збольшага платны. Бо яго стварэнне грошай каштуе. І калі мяне атакавалі моўным пытаннем, я, у сваю чаргу, пытаўся ў крытыкаў: а вы асабіста гатовы ўкласціся, каб на БелаПАНе і “Навінах” стала болей беларускай мовы? Вазьміце ды падпішыцеся на беларускамоўную версію навіновай стужкі. Ці, яшчэ лепей, заткніце нас за пояс: зрабіце і раскруціце падобныя сайты, але цалкам на беларускай мове. Пакажыце ўзор жыццяздольнай бізнес-мадэлі такога кшталту.

Ні халеры. Ніхто не ўклаўся і ніхто не раскруціў. Во пазіцыя: падайце нам беларушчыну на сподачку з блакітнай аблямовачкай за так, на дурніцу! Тое, што стваральнікам кантэнту трэба неяк харчавацца, адэптаў не хвалюе. Жывіце святым беларускім духам. (Уяўляю, як зараз учэпяцца за гэту блюзнерскую фразу.)

Сур’ёзна, хай бы крытыкі пакінулі ў спакоі “несвядомага” Зісера ды зрабілі нейкі магутны альтэрнатыўны Тутбай цалкам на беларускай мове. Але нешта мне падказвае: такога цуду не здарыцца.

Дык што атрымліваецца? “Кепскія” беларусы хоць нешта робяць дзеля незалежнай Беларусі, а ўзорна-свядомыя і гэтага не могуць. Ну, дык мо і прыкусілі б трохі языкі.

Максімалізм толькі раздражняе

Увогуле гэта вялікая памылка — ставіць знак роўнасці паміж беларускай мовай і нацыянальнай культурай ды свядомасцю.

У гэтым плане паказальны кейс Святланы Алексіевіч, якую кагорта максімалістаў кусала (ды і працягвае пакусваць) за брак беларускасці. Пры тым што Алексіевіч зрабіла для Беларусі у мільён разоў болей за лёгіён канапных патрыётаў.

Дарэчы, БНФ у першай палове 1990‑х страціў значную частку папулярнасці менавіта праз нягнуткі, дагматычны падыход да шэрагу пытанняў, уключна з моўным. І Лукашэнка на гэтых памылках таксама спрытна згуляў.

Урок у тым, што калі направа ды налева клеймаваць рускамоўных, а тым болей запісваць у здраднікі, то рызыкуеш з’ехаць на маргінэс. Мушу паўтараць відавочную для мяне тэзу: сярод рускамоўных беларусаў (зрэшты, многія з іх фактычна білінгвы) багата патрыётаў Бацькаўшчыны. І, як ні парадаксальна, гэта яны ствараюць асноўны масіў свядомых беларусаў, бо стопрацэнтна беларускамоўных — жменька.

Свята незалежнасці ў гонар стагоддзя БНР у Мінску (генеральным партнёрам свята, дарэчы, быў БелаПАН) адбылося ў значнай ступені дзякуючы высілкам рускамоўных грамадзянскіх актывістаў Эдуарда Пальчыса і Антона Матолькі. Яны таксама з Лукашэнкам аднаго поля ягады ці як?

Так, кепскі стан беларускай мовы — гэта наша бяда, наша драма. Але на праблему варта глядзець рэалістычна. Максімалізм тут не дапамагае, а толькі раздражняе.

Нават калі ўявіць сабе перамогу дэмакратычных, праеўрапейскіх сіл у нашай краіне (што само па сабе сёння на мяжы фантастыкі), то не факт, што і праз некалькі пакаленняў беларуская мова стане дамінантнай у побыце, у ложках, калі хочаце. Але гэта не азначае, што не адбудзецца Беларусь, што прападзе нацыя. Зрэшты, гэта ўжо тэма для іншай дыскусіі.

“Справа БелТА”: сваіх так не мочаць

Tut.by ёсць за што крытыкаваць. Але, па-першае, не варта секчы з пляча. Там збольшага збалансаваная навіновая стужка, добрая эканамічная аналітыка, цікавая сацыялка і г. д. Так, палітычных каментароў няшмат, аднак сярод аўтараў — Арцём Шрайбман, Юрый Дракахруст (якога друкуюць, дарэчы, па-беларуску). Увогуле ж, падкрэслю яшчэ раз, сэнсы важнейшыя за мову.

Па-другое, не там трэба шукаць здраду і падкопы. Лепей зважайце на тое, што апошнім часам у рэгіёнах мацнее сетка сайтаў з мутным аўтарствам, але выразна прарасійскай арыентацыяй. Вось што нагадвае падкоп, падрыхтоўку да нейкага гібрыднага сцэнару.

Па-трэцяе, не той момант, каб кідаць камяні ў самы папулярны беларускі партал. Хаця на думку Краўцэвіча, “справа выявілася не такой страшнай”.

Але напраўду “справа БелТА” — страшная, пачварная, дзікая для еўрапейскай краіны ХХІ стагоддзя. Бо высмактаная з пальца, сфабрыкаваная, як у 37‑м, паводле прынцыпу “быў бы чалавек, а артыкул знойдзецца”. Журналістаў — збольшага жанчын — прынізілі ператрусамі, пасадкамі ў каталажку, допытамі. Выбілі з працоўнай каляіны, папалілі нервы, абадралі як ліпку штрафамі ды “пагашэннем урону”.

Так, у выніку амаль што ўсім крыміналку спынілі, але гэта называецца “а мог бы і брытвай паласнуць”. А галоўны рэдактар Tut.by Марына Золатава застаецца пад крымінальным пераследам, і я нікому не зычу апынуцца ў яе “не такой страшнай” сітуацыі.

Акрамя таго, пад ударам Tut.by як праект. “Справа БелТА” — гэта, па сутнасці, спецаперацыя супраць уплывовых інтэрнэт-рэсурсаў, якія не падабаюцца ўладам. Сваіх бы так не мачылі. Так што — не аднаго поля ягады.

Магчыма, хтосьці нашаптаў самаму высокаму начальніку, што калі скрышыць ці хаця б падмяць Tut.by ды БелаПАН, то тады ўжо дзяржСМІ дадуць дразда.

Ні халеры яны не дадуць, бо “рожденный ползать летать не может”. Але машыну запусцілі, шасцерні закруціліся. І калі, крый божа, струшчаць тыя медыі, супраць якіх скіравана “справа БелТА”, — тады вы пабачыце, якія монстры выпаўзуць на інфармацыйнае поле, і вось гэта будзе “ужас-ужас-ужас”.

Але тут яшчэ бабуля надвая варажыла. Барацьба не скончана. І калі не можаце ці не хочаце падтрымаць, дык хоць не кідайце камяні.