Даклады і рэйтынгі пра медыясферу

Старшыня БАЖ Андрэй Бастунец і медыяэксперт Міхаіл Дарашэвіч падзяліліся вынікамі апошніх даследаванняў беларускага медыйнага поля: хто і як у Беларусі распаўсюджвае расійскую прапаганду.

Па ўзроўні свабоды слова Беларусь займае 158‑е месца ў свеце з 161, вынікае са штогадовай справаздачы праваабарончай арганізацыі Arti­cle 19.

Недзяржаўная арганізацыя «Рэпарцёры без межаў» (RSF) у Сусветны дзень свабоды прэсы выпусцілі міжнародны індэкс свабоды медыя.  Беларусь у гэтым рэйтынгу які год запар не выходзіць з «чырвонай» зоны. Аднак за апошні час яе пазіцыі абваліліся яшчэ мацней: у 2024‑м краіна заняла 167 месца (яшчэ летась яна месцілася на 10 пунктаў вышэй).

На Захадзе ўвага да Беларусі працягвае змяншацца. Гэта адлюстроўваецца як у зніжэнні колькасці артыкулаў, так і ў больш павярхоўным асвятленні падзеяў. Калі ж згадваюць, то, хутчэй, у сувязі з дзеяннямі рэжыму, вайной ва Украіне, размяшчэннем ядзернай зброі. А ўнутрыпалітычны кантэкст у краіне пасля 2020 года, супраціў дэмакратычных сілаў і грамадства журналісты замежных выданняў часта абмінаюць. Аб гэтым сведчыць даследаванне заходніх СМІ ад Цэнтра новых ідэй. 

Минувший год, к сожалению, не стал исключением в контексте реализации политики государства по сокращению пространства свободы слова. Сегодня мы хотим проанализировать, что произошло в 2023 году в правовом поле, в каком ключе это затронуло деятельность медиа и как соотносится с международными обязательствами Беларуси по правам человека.

Цытата, прыведзеная ў загалоўку, належыць Разан Зайтунэ — сірыйскай журналістцы і праваабаронцы, якая была захопленая дзесяць гадоў таму. Хутчэй за ўсё, як мяркуюць шэраг дасведчаных крыніцаў, жанчына забітая. У мінулым годзе гісторыя атрымала працяг — суд у Францыі вынес вырак лідэру ісламісцкай групоўкі за захоп журналісткі. Усяго ж цяпер ў закладніках знаходзяцца больш за 50 прадстаўнікоў медыяў, паведамляюць «Рэпарцёры без межаў» (RSF).

Мінулы год стаў адным з самых трагічных для медыясупольнасці ў гэтым стагоддзі. У 28 краінах загінулі 140 журналістаў. А найбольш гарачая кропка для рэпарцёраў — Сектар Газа, дзе ахвярамі абстрэлаў кожны дзень становяцца прадстаўнікі прэсы, адзначае няўрадавая арганізацыя Press Emblem Campaign (PEC). Якія яшчэ рэгіёны найбольш небяспечныя для журналістаў?

Учитывая существенную роль «антиэкстремистской политики» в формировании медиапространства внутри Беларуси, БАЖ проанализировал правовое регулирование противодействия экстремизму и актуальной практики его применения в отношении независимых медиа и их представителей. Отправной точкой при проведении данного анализа выступают международные стандарты прав и свобод человека, которые, вне всякого сомнения, должны служить ключевым ориентиром демократического государства при любых обстоятельствах. Скачайте доклад в формате PDF .

Дыктатарскія рэжымы не толькі кідаюць журналістаў у турмы, на іх таксама палююць і выкрадаюць (не толькі ўлады), аб чым сведчыць штогадовая справаздача «Рэпарцёры без межаў». У сумнай статыстыцы — 84 імёны. Чаму прадстаўнікі медыяў часта становяцца ахвярамі кіднэпінгу?

Найбольш жорсткія выклікі, з якімі сутыкаюцца незалежныя журналісты ва ўсім свеце, сабраныя ў адным дакуменце аўтарытэтнай арганізацыі. Беларусь згадваецца як адна з трох найбуйнейшых турмаў для супрацоўнікаў медыя ў свеце і краінай з самай вялікай колькасцю затрыманых жанчын-журналістак (пасля Кітая). За што яшчэ рэпарцёры трапляюць за краты? Гісторыі вельмі тыповыя і немагчыма не ўбачыць аналогій з Беларуссю.

2 ноября по инициативе ООН отмечается Международный день прекращения безнаказанности за преступления против журналистов. Этот день был актуальным для Беларуси даже до событий 2020-го — ведь начиная с 1994 года преступления в отношении журналистов в стране часто оставались без должного внимания правосудия. Таким же актуальным остается этот день и сейчас. Дмитрий Завадский, Вероника Черкасова... Их имена — лишь часть длинного списка журналистов, подвергшихся нападениям и избиениям. С 2020 года ситуация обострилась: действия властей можно охарактеризовать как террор против представителей медиасферы. Белорусская ассоциация журналистов публикует в этот день доклад «Беларусь 2022-2023: Права человека. Гражданское общество. Медиа», который содержит подробный обзор случаев давления на гражданское общество и медийное пространство. Скачать PDF

Прыкладна 30% журналістаў, якія за апошнія тры гады выехалі з Беларусі і Расіі, вымушаныя былі пакінуць прафесію. Пра гэта кажуць вынікі апытання фонду «Справядлівасць для журналістаў» (Justice for Journalists).

Одной из угроз для информационного суверенитета Беларуси стала российская пропаганда, доля и нарративы которой за последние три года достигли зловещих значений. БАЖ представляет методологию мониторинга телевизионного эфира на предмет присутствия и изменения доли российской тематики на телеканалах, входящих в обязательный ТВ-пакет.

После подавления протестов 2020 года количество нападений на журналистов и СМИ сократилось, но характер атак стал более жестоким. В 2021 и 2022 годах общее количество зарегистрированных случаев составило 1432 по сравнению с 1558 в 2020 году, отмечается в докладе, который был представлен в Лондоне БАЖем и Фондом «Справедливость для журналистов». Скачать сам доклад (по-английски).

Наша краіна з пункту гледжання свабоды прэсы па-ранейшаму знаходзіцца ў чырвонай зоне, гэта значыць сітуацыя характарызуецца як «вельмі дрэнная». У рэйтынгу, падрыхтаваным «Рэпарцёрамі без межаў» (RSF), Беларусь знаходзіцца на 157-м месцы з 180 (год таму займала 153-ю пазіцыю).