Андрусь Горват. Вёска — гэта спарахнелы куфар з багаццем

Калі беларусы паперлі ў горад, то замыкалі свае душы ў матчыных куфрах і ехалі ў выглядзе пустых бутэлек, якія горад напаўняў сваім — не беларускім — змесцівам. А тыя куфры з багаццем спарахнелі разам з хаткамі, разам з маткамі.

Беларускае засталося толькі вясковым, а вясковае было бедным. То ў горадзе ад яго адмаўляліся, яго цураліся, саромеліся.

Пару год таму ў такім тэксце можна было ставіць кропку. Але ніхто не ведаў, што мы ўвойдзем у Эру Вышыванкі. Што настане час, калі беларускія арнаменты з бабулінага хвартуха стануць ляпіць і на машыну, і на сраку (выбачайце за вульгарнасць, я з вёскі — мне можна).

Калі вы ўбачылі ў маіх словах сарказм, то яго няма. Па праўдзе, я захоплены тым, што ў спарахнелых куфрах не спарахнеў арнамент. Што мінчукі едуць у вёску да бабулі і вязуць стуль у горад не буракі, а ручнікі. І няма розніцы, хто гэта робіць, — «Арт-сядзіба» ці БРСМ. Калі агулам, то яно і лепей, неяк больш жывенька і актыўненька.

Яшчэ болей я захоплены (зараз СЭТаўцы пачнуць мяне клясці), што гэтыя ручнікі ў горадзе пачынаюць жыць па-новаму.

Арнаменты выходзяць за межы традыцыйнага вясковага ўжытку. Напачатку я і сам абураўся, быў яшчэ тым кансерватарам: нацыянальны строй — гэта святое, гэта сакральнае, бла-бла-бла. Але потым пасядзеў, падумаў і сказаў сабе: «А як ты хацеў, Андрусік Іванавіч, — каб мінскія маладзіцы  надзявалі льняныя кашулі і ішлі палоць каноплі?».

Горад — гэта не вёска. І тое, што ён бярэ арнамент (атрыбут беднай, Богам і беларусамі забытай дзярэўні!) і пачынае ўжываць яго так, як лічыць патрэбным, можна толькі грызці моркву і радавацца, што замкнёнае кола «беларускае-вясковае-беднае-беларускае…» у гэтым месцы разамкнулася, за што дзякуй нашым суседзям-украінцам. Бо самі б мы не дакумекалі.

Тое самае тычыцца і беларускай мовы. От я першы бурчун на Face­book, што беларускія словы ў горадзе нейкія не такія, што ніхто так не гаворыць, што наватворамі мінчукі ўбіваюць асінавы кол у труну ідэальнага беларуса. А людзі ж вы мае дарагія! А дай вам Божанька здароўя і шчасцейка за тое, што прывезлі ад бабулі разам з ручнікамі і нашу мову і што не паклалі яе пад шкляны каўпак, а ўтвараеце з вясковай беларускай мовы мову беларускую гарадскую — тое, што мусілі былі зрабіць нашыя бацькі!

Вёска ўмірае. Добра гэта ці дрэнна, я не ведаю. Але я тут і, можа, толькі таму, каб паспець пазбіраць усё забытае, што яшчэ можа быць у тых куфрах, пакуль бульдозеры не закапалі іх разам з хатамі. Гэта даволі цяжка, бо за дзесяцігоддзі культу горада, вёска таксама ў нечым стала горадам. Яна добраахвотна пазбаўляецца ад свайго ўласнага багацця праз той самы комплекс непаўнавартасці, на які былі хворыя і нашыя бацькі — пустыя бутэлькі, якія ехалі з чамаданамі ў мястэчкі ды мегаполісы.

Сёння з вяскоўцамі адбываецца тое, што адбывалася тады з імі: выпраўляецца «рэч», ідзе змена арыенціраў і каштоўнасцяў. Я гэты працэс называю ўнутранай урбанізацыяй.

Але нейкі цень колішняй беларускай вёскі пакуль угледзець можна. А ў ім — і багацце, якое я хачу паспрабаваць перадаць гораду.

Днямі прыйшла да мяне цётка ды кажа:

— Андрэй!

— Оў!

— Я прыйшла саліць твае агуркі. Не магу глядзець, што ў цябе агуркі жоўкнуць.

Паўдня мы салілі агуркі, а цётка вучыла мяне палескай мудрасці:

— Мая маці так казала: «Ты, донька, ніколі не чакай, каб табе чужыя людзі давалі, у цябе ўсё сваё мусіць быць». От зараз засолім, і будуць у цябе свае агуркі. І не будзеш зімою хадзіць па людзях пабірацца.

З гэткай філасофіяй мусіла вырасці вельмі самастойная нацыя. Але мы засаромеліся сваёй вясковасці і не ўзялі яе ў горад.

Я атрымаў вышэйшую адукацыю, пражыў пятнаццаць год у Мінску і ніколі б не падумаў, што вёска можа чамусьці мяне вучыць. Не, не толькі хадзіць пад хвою і падцірацца лапухом (што таксама ў жыцці можа спатрэбіцца), а і такой складанай катэгорыі, як самастойнасць.

Мне не хочацца, каб яна спарахнела ў куфары. Я ўбачыў яе і кажу вам:

— Во, знайшоў самастойнасць! Вам там самастойнасць трэба? То бярыце, змяняйце, упісвайце ў горад, наносьце хоць на машыну, хоць на майткі.

Бо не трэба пабірацца й чакаць, пакуль чужыя людзі дадуць. Трэба сваё мець.

Фота gulevich.net