Пра боб і гарох…

Пачынаецца матэрыял з таго, што “…Маладога аўтара Вадзіма Мажэйку зрабілі… інфарматарам».

Шмат разоў перачытаў пастанову камісіі, але слова “інфарматар” там не знайшоў. Прысутнічае ў розных кантэкстах фармулёўка “крыніца інфармацыі”. Што заканамерна: у любым сучасным падручніку журналістыкі прапісана – існуе два асноўных тыпы крыніц інфармацыі. Першы і, часцей за ўсё, галоўны – людзі. У амерыканскай навуковай традыцыі гэта завецца “жывая крыніца”. Такая назва мае не толькі прамы, але і пераносны сэнс. Бо чалавек – суб’ект дзейнасці, ён уключаны ў прыродныя і сацыяльныя працэсы мноствам сувязяў і таму як крыніца практычна невычарпальны. Гэта па-першае. І па той жа самай прычыне –  безабаронны. Гэта па-другое.

То бок, у кантэксце агульнапрынятай тэорыі журналістыкі стаўленне ў пастанове камісіі да Вадзіма Мажэйкі як да крыніцы інфармацыі ў дадзеным выпадку выглядае цалкам нармальным. Хаця – можа існуе нейкая іншая, невядомая мне тэорыя?

Другі тып крыніцаў інфармацыі – тое, што называецца “прадметна-рэчавае асяроддзе”. Маюцца на ўвазе ўсе віды публікацый, усе віды дакументаў і г.д. Менавіта ў гэтым кантэксце камісія адзначае, што спасылкі на крыніцу (у дадзеным выпадку – на публікацыю, то бок, на галоўную старонку naviny.by) у згаданых СМІ ўсё ж ёсць. А далей тлумачыць, што, на думку камісіі, гэтага недастаткова.

Хаця і сітуацыя складаная – цытую: «У той жа час, Камісія не можа не звярнуць увагі на тое, як трактуецца ў розных нацыянальных кодэксах паняцце «крыніца інфармацыі». У большасці выпадкаў (і ў Кодэксе ГА «БАЖ» у тым ліку), як бачым, мяркуецца, што «крыніца інфармацыі» ёсць не што іншае як сродак масавай інфармацыі, у якім апублікаваны гэты матэрыял. Калі разглядаць сітуацыю, у якой апынуўся заяўнік з гэтага пункту гледжання, то трэба прызнаць, што падстаў для крытыкі ў дадзеным выпадку няшмат. За выключэннем таго, што і «Светлогорский бизнес», і «Хартыя’97», перадрукаваўшы тэкст практычна без змен і не ўнёсшы наогул ніякай дадатковай інфармацыі, чамусьці прыбралі з тэксту прозвішча аўтара і, спасылаючыся на крыніцу інфармацыі, назвалі толькі галоўную старонку Naviny.by, на якой ні самога матэрыялу, ні аўтара ўжо няма. Тым самым прымушаючы чытача шукаць іх, што робяць далёка не ўсе, і, такім чынам, часткова «эсклюзуючы» матэрыял на сваю карысць».

Нам (камісіі) здавалася, што выкарыстанне менавіта такой, з павагай да апанентаў, лексікі без выразаў кшталту “ні халеры сабе”, “перадралі”, “і вожыку зразумела” і г.д., якімі карыстаецца аўтар, дастаткова для таго, каб прадэманстраваць стаўленне камісіі да некарэктнага выкарыстання чужой інфармацыі.

Больш за тое, у пастанове спецыяльна акцэнтуецца ўвага на гэтай праблеме:

 “Камісія па этыцы ГА «БАЖ» лічыць таксама неабходным на будучым з’ездзе ўнесці дапаўненні ў Кодэкс прафесійнай этыкі ГА «БАЖ» у частцы выкарыстання спасылак на крыніцы інфармацыі ў наступным выглядзе: «Матэрыялы, перадрукаваныя з іншых сродкаў масавай інфармацыі, павінны мець подпіс аўтара i адпаведныя спасылкі – назва СМI, нумар газеты ці гіперспасылка на стронку ў анлайне”.

Здавалася б, куды ўжо больш канкрэтна! Камісія ў межах сваіх паўнамоцтваў не толькі пазначае праблему, але і прапануе шлях яе вырашэння. Але аўтар упарта вядзе сваю лінію: “І таму прыватны казус Мажэйкі — нагода, каб ставіць рубам пытанне пра эпідэмію гэтага хітрамудрага копіпасту, які паразітуе на сапраўднай, арыгінальнай журналістыцы. Вось насамрэч глабальнае этычнае пытанне сённяшняй медыясферы. Але яго камісія не прыкмеціла».

Вымушаны паўтарыць: камісія ў сціплыя тэрміны вывучыла праблему, абмеркавала яе, прыняла пастанову, у якой вызначыла шляхі вырашэння, – і яна ж “не прыкмеціла”… Вельмі забаўна!

Праўда, у канцы Аляксандр Класкоўскі заўважае: «Што радуе ў пастанове, якую я тут раздраконіў, – дык гэта прапанова на наступным з’ездзе ўнесці дапаўненне ў Кодэкс прафесійнай этыкі БАЖ…»

Што ж, і на тым дзякуй! Хаця хто каго “раздраконіў” – аўтар пастанову ці пастанова аўтара – вельмі вялікае пытанне!

Вялікае яно і яшчэ з адной нагоды. Аўтар напрыканцы піша: “Адзінае, што некаторыя могуць зразумець (пастанову камісіі – А.Г.) так: да з’езду БАЖ можна копіпасціць ранейшым варварскім спосабам. Добра было б такіх аматараў расчараваць. І не толькі развагамі пра закон ды этыку, а мо нават і парачкай судовых працэсаў».

Тут ужо на самой справе поўная блытаніна з бобам і гарохам. Тлумачу: розніца паміж юрыдычнымі і этычнымі нормамі ў тым, што юрыдычныя нормы дзейнічаюць зверху ўніз і прымусова. А этычныя – знізу ўверх і дабраахвотна. То бок, Камісія па этыцы БАЖ мае магчымасць толькі, карыстаючыся словамі аўтара, “разважаць пра этыку”, супастаўляючы публікацыі і паводзіны калегаў з нашым этычным кодэксам. Прымаць адміністрацыйныя ці, крый Божа, юрыдычныя рашэнні яна не мае права і не павінна – па-першае.

Па-другое, я моцна спадзяюся, што, калі ў кантэксце размовы пра пастанову Камісіі па этыцы БАЖ аўтар піша пра пажаданасць “парачкі судовых працэсаў”, ён не мае на ўвазе, што камісія павінна данасіць на сваіх калегаў у органы правасуддзя…