Хранічная стабільнасць і ген змагарства на Палессі

Назад у СССР

Вельмі добра помню, як завітаў у госці да сваёй дваюраднай бабы Гашы. Я зваліўся ёй на галаву са сталіцы — у модных беластоцкіх ботах, у вязанай віленскай бабцяй шапцы. Такі нармальны мінскі хіпстар. І першай справай палез у бабіну шафу:

— Раскажыце мне пра арнаменты. Раскажыце мне пра рэгіяналізм “анігадкі”. А чаму мужчынская вышываная кашуля ў вас называецца гуцулкай? А адкуль пайшла назва Боруск?

Баба Гаша дзівілася маім пытанням і адказвала:

— Вой, нехарошы свет, нехарошы.

У яе гасціў сын — грэчаскі святар. Ён мае даўгую бараду і адказы на ўсе пытанні. Айцец Саламон хадзіў па хаце і паўтараў:

— Гэта ўсё ўкраінцы-заходнікі. Гэта ўсё заходнікі. Заходнікі-раскольнікі.

Дзед Косцік набіваў тытунем самакрутку і цяжка ўздыхаў.

А да бацькоў прыехалі сваякі з Расіі. Я далучыўся да бяседы. Але госцейкі хутка пачалі абмываць языкамі ўкраінцаў. Цётачка расказала гісторыю, як яе адфрэндзіла ў “аднакласніках” даўняя сяброўка:

— Я сперва обиделась, а потом, Юля Ванна, знаете, что подумала? У них ведь сейчас такой беспредел творится. Может, она побоялась репрессий. Увидят, что дружит с русской, могут и посадить.

А мая маці, Юля Ванна, божкала. А тата крычаў:

— Цішэй! Навіны пачынаюцца! Дайце паглядзець, што ў свеце робіцца.

Госці сціхалі і глядзелі навіны пра “нармальных рускіх украінцаў”, якія пакутуюць ад бандэраўцаў і даюць інтэрв’ю з узорным разанскім акцэнтам.

А я сядзеў і думаў: вось ты, пекла, якое.

Адчуванне было падобна на тое, калі я ўпершыню з’ездзіў у Польшчу, а потым вярнуўся ў Беларусь. У наступныя паездкі арганізм навучыўся лёгка пераключацца з Еўропы на “краіну былога СССР”, але ўпершыню гэта было балюча. Я пазіраў на беларускіх мытнікаў і не хацеў вяртацца да беларускіх паранаідальных рэалій. Але, як кажа мама Юля Ванна, хочаш, не хочаш, а мусіш.

Праз час я навучыўся вібрыраваць — без дэпрэсіі жыць у розных інфармацыйных прасторах адначасна. Любая інфармацыйная нагода — вайна, выбары ці Алексіевіч — спараджала два розныя светы, як дзве розныя Беларусі, якія ніяк не маглі сысціся і злучыцца ў адну.

Дайце паглядзець, што ў свеце робіцца!

Бацькаву фірмовую фразу “Цішэй! Дайце паглядзець, што ў свеце робіцца!” я памятаю з дзевяностых гадоў, калі хадзіў у школу. За дваццаць год змянілася толькі колькасць каналаў.

Якое змесціва тых каналаў, якія міты яны ствараюць і сілкуюць, вы, мусіць, добра ўяўляеце: у Беларусі хранічная стабільнасць, дзяды ваявалі, братнія народы, Амерыка ўсіх знішчае. Як казала бабця ў цягніку: “Абама прыжаў Меркель, і тая не можа прыехаць у Маскву павіншаваць Пуціна з Днём Перамогі”.

Тэлевізар стаў галоўным аб’ектам у хаце, не менш важным за покуць ці печ.

Можна жыць без пральнай машыны, без канапы, без ноўтбука і інтэрнэта. Без тэлевізара — няможна. Нядаўна да суседкі прыехаў сын з Мазыра, падключыў да тэлевізара DVD-плэер і збіў адзіны канал, які ішоў. Яна неяк вытрымала два дні з белым шумам, потым пачала шукаць па вёсцы майстра, прыйшла да мяне:

— Ты, кажуць, журналіст. То разбіраешся ў тэлевізарах. Паглядзі мой.

Я пакорпаўся, нейкім цудам наладзіў ёй дзевяць каналаў замест аднаго. Суседка так узрадавалася, што аддала мне рулет, батон і сала — усё, што трапіла пад руку. Ніводную жанчыну ніколі я не рабіў такой шчаслівай, як сваю суседку, калі даў ёй пульт ад тэлевізара.

“Андрушачка, “Народная воля” прыйшла!”

Тэлебачанне стварае на Палессі шкілет усёй інфармацыйнай прасторы. Большасці палешукоў гэтага шкілету і дастаткова.

Газеты і часопісы тут маюць нязначны эфект.

Памятаю, на пошце цётачка гартала “СБ” і запыталася ў паштаркі:

— Мо выпісаць? Ёсць тут штоліся цікавае?

— Выпішы. Але пачнецца вайна, па тэлевізары скажуць.

Ёсць прудкаўцы, якія спраўна выпісваюць тую ж “СБ”. І мяне таксама агітавалі. Кажуць: “Людзі выпісваюць, і ты выпішы. Ну, хаця б на “Гомельскую праўду” падпішыся. Там ёсць праграма тэлеперадач”.

Цікаўлюся ў маці пра раёнку — я там колісь друкаваўся.

— Акрамя некралогаў, — кажа, — няма чаго чытаць.

Раёнкі сёння дарма імкнуцца быць падобнымі на “Комсомольскую правду” — перадрукоўваюць плёткі пра “ацечаственную звязду” Пугачову, пераходзяць на расійскую мову. Так яны губляюць адзіную перавагу — рэгіянальную пяшчоту. Загаловак “Наша любімая паштарка Паўлаўна” — гэта ж мілата!

Пра незалежныя газеты хацелася б расказаць, ды няма чаго.

Я, пэўна, адзіны чалавек у Прудку, якому прыносяць “Народную волю”. Мяне на яе падпісалі сябры, каб я не кіс у палескім інфармацыйным вакууме. Думаў нават, што паштарка не будзе болей любіць мяне, калі даведаецца, што я чытаю. Але не, прыносіць газету, грукае ў шыбу і крычыць:

— Андрушачка, Андрушачка, табе “Народная воля” прыйшла. Забяры, каб не ўкралі!

Я ведаю некалькі чалавек з Мазыра і Калінкавіч, якія купляюць “Нашу Ніву”. Але я даведаўся пра іх толькі таму, што сам там друкаваўся. Яны прачыталі і прыехалі са мной пазнаёміцца. А адзін мазырскі сябар ездзіць да мяне рэгулярна, каб за кавай абмеркаваць апошнія падзеі ў Свеце. Ён не мае ў сваім атачэнні тру-беларусаў, а партызанскі ген не дае яму магчымасці выказаць сваю пазіцыю ў чужой інфармацыйнай прасторы.

Сябра пакутуе, калі слухае разважанні свайго калегі пра адзінства беларусаў і расійцаў супраць амерыканцаў, але, згодна з даўняй беларускай традыцыяй, церпіць і маўчыць. І такіх людзей, па праўдзе, шмат. Але яны жывуць хамелеонамі ў сваёй палескай адзіноце.

Маршрутка з СССР у Еўропу

Я памятаю кіроўцу маршруткі на Мінск — больш разняволенага хлопца, — які пачаў спрачацца з, як той кажа, тыповым застабілам. У маршрутцы ехалі звычайныя жыхары палескага мястэчка — розных узростаў, розных сацыяльных роляў. Першую гадзіну ўсе цярпліва маўчалі і слухалі. Суразмоўцы мелі палярныя погляды: кіроўца даводзіў, што Беларусь — еўрапейская краіна, а Расія — азіяцкая, і яна цягне нас у багну; яго апанент расказваў пра святую Русь, СССР і вайну з немцамі. Праз гадзіну пасажыры таксама разняволіліся і па чарзе ўцягнуліся ў спрэчку. Мяне тады вельмі моцна ўразіла, што ўсе занялі бок кіроўцы і накінуліся на яго апанента. Мужык не паспяваў пярэчыць, расчырванеўся і, на яго шчасце, выйшаў раней за астатніх — у Салігорску. Калі яго не стала ў салоне, мы адчулі палёгку і еднасць. Зноў узнікла цішыня, але простая, шчырая і нейкая агульная. Мы маўчалі разам, а не кожны сам сабе.

Гэты кіроўца глядзеў усе выпускі “Назад у будучыню” — адукацыйную перадачу з Лявонам Вольскім на “Белсаце”. Ён вынятак з правіла. Але ж пасажыры маршруткі – не выняткі. І тое самае адбываецца ў любой кампаніі, дзе з’яўляецца адзін смелы ўсмешлівы чалавек.

Юля Ванна і Нобель

Беларусаў прынята дзяліць на застабілаў і змагароў. Я лічу, што ўсе беларусы — змагары.

Прага змагарства існуе ў нас на генетычным узроўні.

Уся розніца ў тым, што адныя больш любяць працэс змагання, іншыя — яго вынік, то бок, перамогу. Таму дзяржаўная прапаганда праз СМІ так лёгка ўтрымоўвае свае міты. Разгарніце любую дзяржаўную газету ці ўключыце тэлевізар, і вы ўбачыце: “На дварэ ідзе дождж, а ў нас ідзе канцэрт”. Там усё кепска, а мы перамаглі: нашыя калгаснікі намалацілі збожжа, нашыя спартоўцы атрымалі медалі, нашыя ветэраны забілі ўсіх ворагаў. А ў незалежнай прэсе толькі садзяць, разганяюць і знішчаюць.

Беларусы не пойдуць туды, дзе параза, яны хочуць адчуваць смак перамогі сёння, а не заўтра. Агітатары дзяржаўнай ідэалогіі гэтым умела скарысталіся.

 Сканфузіліся толькі, калі не далі сваёй аўдыторыі атрымаць асалоду ад Нобелеўскай прэміі. Перамога адбылася, але пра яе расказалі мала. І шмат хто пачаў наўмысна шукаць інфармацыю – напрыклад, мая маці. Яна патэлефанавала і радасна паведаміла:

— У газеце “Друг пенсионера” цэлую старонку напісалі пра Алексіевіч!

— І што там пішуць?

— Цёця Вера ўзяла пачытаць. Калі верне, я табе раскажу.

Ужо мо месяц мінуў пасля таго. Я збіраўся да маці ў госці.

— Што прывезці? — пытаюся.

— Прывязі тое відэа, дзе Алексіевіч даюць прэмію.

І помніла ж мая маці, Юля Ванна, увесь гэты час! Трымала ў галаве. Чакала.

Таму, калі хтосьці з выдаўцоў незалежнай прэсы мае намер данесці сваю інфармацыю да палешукоў, назавіце сваё выданне “БП. Беларусы перамаглі!” і пішыце пра дасягненні, толькі пра дасягненні. А пра разгоны, зняволенні, знішчэнні — толькі калі прайгралі яны, а не мы.

Насуперак майму першаму ўражанню пасля пераезду, насуперак распаўсюджанаму меркаванню пра светапогляды простых людзей, гэтыя светапогляды не такія адназначныя, не зважаючы на тое, што існуюць у даволі закрытай і аднароднай інфармацыйнай прасторы. На Палессі вы можаце пачуць, што Абама прыжаў Меркель, а яна ж так хацела павіншаваць Пуціна з перамогай над Германіяй. Але сабака брэша — караван ідзе. Сапраўдныя словы палешука схаваныя ў цішыні і глыбіні.