• Актуальнае
  • Медыяправа
  • Карыснае
  • Кірункі і кампаніі
  • Агляды і маніторынгі
  • Рэкамендацыі па бяспецы калег

    5 фактаў парушэньняў правоў чалавека ў Беларусі пад выглядам барацьбы з экстрэмізмам

    Беларускія праваабаронцы занепакоеныя тым, што барацьбой з экстрэмізмам улады часта прыкрываюць парушэньне фундамэнтальных свабод і правоў чалавека.

    Belarus — Banned website, blocked, censored, censorship

    Такія ацэнкі прагучалі на міжнароднай канфэрэнцыі «Супрацьдзеяньне экстрэмізму і правы чалавека», якая з 4 чэрвеня праходзіць у Менску.

    Свабода адабрала 5 фактаў з дакладу, які сумесна падрыхтавалі беларускія праваабарончыя арганізацыі «Вясна», Беларускі Хэльсынскі камітэт (БХК), Беларуская асацыяцыя журналістаў (БАЖ) і Human con­stan­ta.

    1. Справа блогера Эдуарда Пальчыса

    Эдуард Пальчыс
    Эдуард Пальчыс

    У Беларусі павялічылася колькасьць крымінальных спраў, заведзеных паводле 130-га артыкулу Крымінальнага кодэксу, якім прадугледжана адказнасьць за распальваньне варожасьці. Звычайна гэта базуецца на падставе прызнаньня экстрэмісцкімі матэрыялаў, зьмешчаных у інтэрнэце ці друкаваных СМІ. Паводле беларускіх правабаронцаў, апошнім часам такіх спраў заводзіцца да 10 штогод, і ў асноўным яны даводзяцца да суду. Праваабаронцы лічаць большасьць зь іх палітычна матываванымі.

    Яскравы прыклад — справа блогера Эдуарда Пальчыса, якога ў 2016 годзе асудзілі на 1 год і 9 месяцаў абмежаваньня волі за 9 артыкулаў, разьмешчаных на сайце 1863x.com. Аўтары дакладу прызналі гэтыя артыкулы «дапушчальнай формай выказваньня сваёй думкі», за што, на іх думку, нельга перасьледаваць у крымінальным парадку. У разрад палітычна матываваных спраў паводле 130-га артыкулу КК праваабаронцы таксама аднесьлі справу аўтараў сайту «Рэгнум».

    2. Справа аб сымбалях, якія разьмясьціў Мікалай Дзядок

    Мікола Дзядок
    Мікола Дзядок

    Праваабаронцы адзначаюць таксама рост колькасьці адміністрацыйных спраў за дэманстрацыю нацысцкай сымболікі. У разрад парушальнікаў празь неправамернае прыцягненьне да адказнасьці трапляюць і тыя, хто папраўдзе змагаецца з такой сымболікай і такой ідэалёгіяй. У якасьці прыкладу прыводзіцца справа Мікалая Дзядка, якога ў ліпені 2018 году судзілі за 3 артыкулы, разьмешчаныя на старонцы ў «Фэйсбуку». У адным з выпадкаў скрыншот тэксту і сымбаль, падобны да нацысцкай свастыкі, з саркастычным подпісам пад імі. «Мэтай гэтай публікацыі было высьмеяць абсурдную канцэпцыю «нацыянал-анархізму», — лічаць праваабаронцы.

    Неправамерным палічылі праваабаронцы і працягненьне аўтара да адказнасьці за яшчэ два артыкулы. Суд аштрафаваў Мікалая Дзядка на 10 базавых велічынь — 245 рублёў.

    Архіўнае фота. Мікола Дзядок на акцыі ў падтрымку палітвязьняў

     

    3. Справы за распаўсюд экстрэмісцкіх матэрыялаў

    Паводле аўтараў дакладу, у Беларусі вырасла і колькасьць прыцягнутых да адміністрацыйнай адказнасьці за распаўсюд экстрэмісцкіх матэрыялаў. Праваабаронцам вядомыя 17 такіх спраў за апошнія два гады.

    Яны прааналізавалі Рэспубліканскі сьпіс экстрэмісцкіх матэрыялаў (РСЭМ), на якія былі спасылкі ў судовых рашэньнях. Такіх рашэньняў на канец красавіка 2019 году аказалася 138, а ўсяго ў сьпісе налічваецца каля 600 матэрыялаў, і ён павялічваецца. Напрыклад, нядаўна стала вядома аб прызнаньні экстрэмісцкім аднаго з апавяданьняў Славаміра Адамовіча. Сьпіс складаецца з 2008 году, і, паводле праваабаронцаў, за гэты час назіраліся наступныя тэндэнцыі:

    • да 2008 году ў сьпіс траплялі выключна матэрыялы «апазыцыйнай і прабеларускай скіраванасьці», якія дзяржава лічыла неадпаведным афіцыйнай ідэалёгіі;
    • у 2010‑м сьпіс не папаўняўся. Тады назіраўся кароткі пэрыяд «лібэралізацыі», які прыпаў на час паляпшэньня стасункаў з Захадам;
    • 2011 год — заканчэньне «адлігі». Закрыцьцё «Аўтарадыё» за разьмяшчэньне перадвыбарчых матэрыялаў кандыдатаў на прэзыдэнта Андрэя Саньнікава і Ўладзімера Някляева, якія прызналі «заклікамі да экстрэмізму»;
    • 2012 год — упершыню прызналі экстрэмісцкай рэлігійную літаратуру;
    • з 2016 году рэзкі рост прызнаньня экстрэмісцкімі матэрыялаў, разьмешчаных у інтэрнэце. Сярод іх значная частка з антырасейскім кантэнтам.
    Пятро Маркоўскі ў судзе
     

    4. Папраўкі ў законы для барацьбы зь непажаданым кантэнтам

    Заканадаўчай базай для барацьбы з пэўным кантэнтам у інтэрнэце беларускія праваабаронцы называюць указ Аляксандра Лукашэнкі № 60 ад 2010 году, а таксама папраўкі ў Закон аб СМІ, прынятыя ў 2014‑м і 2018 гадах. Гэтыя нарматыўныя дакумэнты значна пашырылі падставы для блякаваньня сайтаў і іх фільтрацыі. Але, як лічаць праваабаронцы, часта гэта парушае правы людзей на атрыманьне інфармацыі.

    «Судовы парадак разгляду спраў аб прызнаньні інфармацыйнай прадукцыі экстрэмісцкай не прадугледжвае абавязковага паведамленьня і ўдзелу ўласьнікаў інфармацыйных рэсурсаў, на якіх прадукцыя разьмешчаная. Гэта прыводзіць да таго, што ў далейшым немагчыма абскардзіць блякаваньне на матэрыяльных падставах», — адзначаюць праваабаронцы яшчэ адну хібу беларускага заканадаўства.

    5. Экспэртыза кніг Алеся Бяляцкага

    Алесь Бяляцкі
    Алесь Бяляцкі

    Праваабаронцы адзначаюць, што мытня Беларусі мае права затрымліваць інфармацыйную прадукцыю, якую правозяць празь мяжу, і часта злоўжывае гэтым правам — пэўная прадукцыя ў выніку прызнаецца экстрэмісцкай з палітычных прычын. Як прыклад быў прыведзены выпадак з кнігамі праваабаронца, былога палітвязьня Алеся Бяляцкага, якія ў 2014 годзе не прапусьціла празь мяжу Ашмянская мытня. Пазьней экспэртная камісія знайшла ў творах Алеся Бяляцкага прыкметы «антысаветызму і нацыяналізму». Аспрэчыць рашэньне праз суд праваабаронцу не ўдалося.

    Якіх зьменаў варта чакаць?

    З 2018 года Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу разглядае папраўкі ў закон «Аб супрацьдзеянні экстрэмізму». Паводле зьвестак, якія атрымалі ўдзельнікі праваабарончай канфэрэнцыі, у Палату прадстаўнікоў ужо паступілі папраўкі для другога чытаньня.

    «Зьявіўся дапрацаваны дакумэнт законаў, які накіраваны ў Палату прадстаўнікоў для другога прачытаньня і галасаваньня. Я азнаёміўся з гэтымі зьменамі і адзначаю, што там засталіся вельмі агульныя і расплывістыя фармулёўкі, а сярод станоўчых зьменаў можна адзначыць толькі ануляваньне прапановы аб прызнаньні нацысцкімі дзеяньні і сымболіку арганізацый і асоб, якія супрацоўнічалі падчас Другой сусьветнай вайны з палітычнымі і ваеннымі арганізацыямі, ужо прызнанымі нацысцкімі. Працэс прыняцьця зьменаў у заканадаўства дастаткова трывожны. Няма ніякай грамадзкай дыскусіі, у СМІ не даецца ніякай інфармацыі, усё робіцца пад заслонай тайны», — адзначыў на канфэрэнцыі старшыня БХК Алег Гулак.

    Самыя важныя навіны і матэрыялы ў нашым Тэлеграм-канале — падпісвайцеся!
    @bajmedia
    Найбольш чытанае
    Кожны чацвер мы дасылаем на электронную пошту магчымасці (гранты, вакансіі, конкурсы, стыпендыі), анонсы мерапрыемстваў (лекцыі, дыскусіі, прэзентацыі), а таксама самыя важныя навіны і тэндэнцыі ў свеце медыя.
    Падпісваючыся на рассылку, вы згаджаецеся з Палітыкай канфідэнцыйнасці