Фантастически красивый и нужный проект. Эти ребята придумали, как сделать ваших бабушку и дедушку бессмертными

Записывать диалекты Брестской области Инна Хомич начала в 2012 году, когда стала работать на «Радыё Рацыя». Будучи филологом по образованию, она также делала научное описание услышанного. За это время у нее насобиралось более ста «звуков», которые хотелось «куды-небудзь прыстроіць і зрабіць гэта прыцягальна». Так пришла идея карты.

– Самі па сабе дыялекты на мапах з’яўляюцца часта, але іх менавіта «малююць». А чаму б не даць людзям магчымасць іх паслухаць? – подумала Инна.

В какой-то момент поделилась идеей с колегой по «Рацыі» и курсам «Мова Нанова» Максимом Хлебцом: хотелось понять, насколько это будет интересно другому человеку. Максиму идея понравилась.

– На ВВС стварылі добрую мапу акцэнтаў. У Германіі, Вялікабрытаніі ёсць дыялектныя мапы, але яны вельмі нязручныя. Я знайшоў праграміста, які прапанаваў свой варыянт. Цягам лета на валанцёрскіх пачатках мы працавалі над праектам.

Праграміст не разумеў, гэта крута ці не. Яму проста было цікава рабіць нешта новае. Мы хацелі ад пачатку зрабіць усё максімальна проста: два клікі – і можна слухаць. Паралельна стварылі старонку мапы на face­book, дзе апроч гукаў выкладаем фота і невялікую гістoрыю носьбітаў дыялектаў.

«Гэта пра эмоцыі, пра душу, пра ўсіх нас»

За первый месяц диалекты послушало более 50 тысяч человек. На сегодня у сайта 65 тысяч посетителей. Максим говорит, что независимо от заполняемости карты каждую неделю послушать наречия заходит пятьсот человек. Наиболее часто сайт посещают минчане. Максим и Инна это объясняют тем, что Минск аккумулировал выходцев из разных деревень и, слушая «Дыялекты», они утоляют свою ностальгию.

– Dialects для мяне – асабістае, таму што асацыятыўна гэта ўсё пра маю бабулю, — рассказывает Инна о секрете притяжения проекта. – На жаль, яна ўжо не жыве.

Калі людзі пачынаюць успамінаць продкаў – ім гэта блізка, таму што гэта сваё. І ў нас ва ўсіх ёсць такое сваё. Здавалася б, дыялекты – вузканакіраваная навуковая тэма. Але не. Гэта пра эмоцыі, пра душу, пра ўсіх нас. Таму людзі да нас ідуць.

Инна рассказывает, что свою бабушку она начала записывать только после того, как поучаствовала в проекте, направленном на социализацию пожилых людей. Ее осенило: фиксирую истории чужих, а записать свою бабушку не пыталась! До бабушкиной смерти Инна посещала ее только с диктофоном и видеокамерой.

– Я вельмі ўдзячная гэтаму праекту, што ён мне даў гэта разуменне. Наша мапа стане штуршком іншым людзям запісваць сваіх, пакуль яны жывыя. Яны запішуць найперш для сябе, для свайго архіва і проста падзеляцца маленькім кавалачкам гэтага архіва з Dialects і з усімі намі. Таму што гэта наша агульная каштоўнасць.

По словам Инны, на карте есть диалекты, которые впечатлили ее своей необычностью. Например, тараканское наречие (по определению Федора Климчука) деревни Леликово Кобринского района: чтобы понять смысл, нужно несколько раз переслушивать запись.

Но любимый диалект девушки – ее родной: диалект Каменецкого района.

– У мяне больш запісаў адтуль, бо едзеш у вёску – кагосьці запісваеш, – улыбается Инна. – Але ёсць правіла: максімум тры запісы на вёску. Гэта не значыць, што ў маіх Зяньках вісіць дзесяць гукаў. Іх усё роўна тры. Гэта тое, з чаго для мяне фактычна ўсё пачалося.  

«Каб праект не стаў лакальным»

Карта диалектов заполняется постепенно, но не так быстро, как этого хотелось бы ее основателям. На первом месте по насыщенности звуками остается Брестская область.

За ней идет Минская: например, как-то кинокритик Тарас Тарналицкий похвалилася в face­book, что добавил на карту запись голос своей бабушки из Столбцовского района. А сам проект вдохновил его на создание семейного архива.

Инна и Максим подчеркивают, что их интересуют не только «гаворкі» белорусов, но и диалекты пограничья:

– Цікава прасочваць, як мовы пераходзяць адна ў іншую, – продолжает Инна. – Мы не хочам засяроджвацца на адной Беларусі, таму што праект адразу стане лакальным і толькі нам патрэбным.

Вядома, ён у першую чаргу патрэбен нам самім, але мы спадзяёмся, што суседнія краіны падхопяць нашу ідэю і будуць таксама напаўняць мапу.

Пакуль жа мы часткова ахапілі памежныя тэрыторыі, найперш Падляшша і тамтэйшыя беларускія гаворкі – нам было не складана іх атрымаць, бо мы бываем у Беластоку, ведаем людзей, якія могуць запісаць і даслаць. 

Падляскія беларусы раней за метрапольных беларусаў зацікавіліся дыялектамі. Яны раней пачалі іх запісваць, у іх нават часопіс выходзіць на дыялекце. Там ёсць добрая база.

Сейчас перед Инной и Максимом стоят две задачи. Первая – «запісаць тое, што яшчэ не запісана» с помощью в том числе новой аудитории. Инна говорит, что много записей наречий хранится в белорусских университетах. Но вузы не спешат сотрудничать с проектом, им не очень интересно делиться своим архивом, хотя карта таким образом заполнялась бы намного быстрее.

– Але тое, што яны запісалі, у любым выпадку захавана, і дзе яно будзе – гэта дэталі. А каб уцягнуць новую аўдыторыю, каб людзі вось проста зараз паехалі і запісвалі сваіх бабуль, чужых бабуль, суседзяў – у гэтым наша першапачатковая задача.

«Запісваць дыялекты з пакемонамі»

Недавно ребята представили свой проект на хакатоне «Интеграция информационных технологий в медиа» и придумали, как сделать, чтобы каждый белорус непременно захотел записать свою бабушку для карты Dialects. А за белорусами и жители планеты подтянутся!

– Нам сказалі, што за праект галасавала вялікае журы з 20 чалавек, сярод іх шмат айцішнікаў, бо для іх гэта таксама выклік – што з гэтага можа атрымацца, – говорит Максим Хлебец.

Создатели получат возможность отслеживать статистику, чтобы понимать, кто потенциальные слушатели наречий. К тому же будет разработано мобильное приложение, с помощью которого любой юзер сможет очутиться в деревне своих предков и послушать, как говорил его прапрадед.

– Мы думаем, ці не зрабіць нам мабільную праграму ў выглядзе гульні: можна будзе лавіць беларускіх пакемонаў падчас вандровак за дыялектамі. Таксама хацелася б зрабіць «Інстаграм тваёй бабулі», куды людзі могуць дасылаць фота ці кароткія відэа з носьбітамі дыялектаў. Будзем гэта выкладаць, пазначаць, чыя бабуля, пісаць кароткую прамову і прапаноўваць угадаць значэнне слова на дыялекце.

Максим не сомневается, что Dialects станут всебелорусским явлением. Ведь возвращение к корням сейчас в тренде во всем мире. 

– Праз наш праект памерлыя вяртаюцца да жыцця, становяцца вечнымі, – уверен Максим. – У ідэале ў нас павінна атрымацца зрабіць глабальную базу даных. База будзе карыснай і для журналістаў, і для навукоўцаў, і для музыкаў, і для фондаў, якія займаюцца сінтэзам моў.

При этом создателям Dialects уже приходят предложения заработка. Например, белорус, который давно живет в Швеции, обратился к Инне и Максиму с просьбой поехать и записать его бабушку. Он готов за это заплатить. Правда, Инна с Максимом пока придумали иной способ записывать диалекты – экспедиции, финансировать которые можно через краудфандинг.

К экспедиции Dialects также будет возможно присоединиться тем, кто купит специальный лот. В планах – поездки за диалектами «по заказу».