Алёна Раўбецкая: Я ніколі нічога не раблю, калі не адчуваю кайфа

Мы думалі, што менавіта свабода можа пабудаваць шчалівае грамадства

— Раскажыце, з чаго пачалася Раўбецкая-журналіст?

— Журналіст пачаўся з 5‑га класа далёкай арэнбуржскай школы, калі я напісала сваю першую нататку пра школьны вечар, арганізаваны старшакласнікамі, у нашу раённую газету. Я ўбачыла сваё прозвішча, вырашыла, што буду журналістам, і так з 10 гадоў не змяняла мары і свае прыярытэты.

Дарэчы, на гэты шлях мяне падштурхнулі выкладчыкі, а не бацькі. У нас былі выдатныя выкладчыкі, і ў той час нават было прынята хадзіць да іх у госці. Мы абажалі школу, нас адтуль ледзь ці не выпіхвалі пінкамі дахаты. У нас былі літаратурныя гурткі, дзе мы ў 14 гадоў чыталі Булгакава. Мы ўвесь час арганізоваўвалі літаратурныя вечарыны пры свечках, і ў гэтым удзельнічала ўся школа.

Нашы выкладчыкі развівалі ў нас цікаўнасць, бо чалавек павінен быць цікаўным, дапытлівым. Гэта вельмі важна ў дарослым жыцці.

У Гродна я прыехала разам з бацькамі ў 1982 годзе, пайшла тут у 10 клас. Пасля заканчэння школы паступіла ў БДУ. 

Шлях у сур’ёзную журналістыку пачаўся ў канцы 1980‑х гадоў, калі была яшчэ не беларуская, а савецкая журналістыка. Напрыклад, у 1988–1989 годзе з “Гродзенскай праўды” вылучылася газета “24 гадзіны”, якая палічыла сябе незалежнай, хоць і належала гаркаму партыі. Узгадаем таксама газету Ларысы Баклагі “Перспектыва” — гэта была першая прыватная газета ў Гродне, газету “Маладзёвы кур’ер”, якую прыдумаў камсамол. Гэта пасля мы ўжо сталі Беларуссю і ў нас з’явіліся менавіта беларускія незалежныя СМІ.

— Вы працавалі ў “Гродзенскай праўдзе” ў аддзеле сацыяльных праблем. Менавіта з гэтай газеты выйшлі журналісты, якія пасля задавалі тон незалежнай журналістыцы ў Гродна.

— Так, з “Гродзенскай праўды” выйшлі пісьменнік Сяргей Астраўцоў, стваральнік і галоўны рэдактар газеты “Пагоня” Мікола Маркевіч, у нас працавала журналістка Таццяна Нікіціна, якая праводзіла цудоўныя эканамічныя расследванні. З “Гродзенскай праўды” выйшлі журналісты, якія пайшлі ў цэнтральныя выданні, напрыклад, таленавіты спартыўны журналіст Іосіф Папко.

Варта адзначыць, што ў канцы 1980‑х — пачатку 1990‑х была зусім іншая “Гродзенскай праўда”, яе тыраж дасягаў 100 тысяч экзэмпляраў штодзённа. Рэдактарам тады быў Аляксандр Богуш, якога мы пасля самі і «знеслі», бо хацелі дэмакратыі і “прыбралі” дыктатара. Але нават у той час нам шмат чаго дазвалялася, таму газета была цікавая.

— У кабінетах “Гродзенскай праўды” літаральна “на каленках” стваралася яшчэ адна легендарная газета —  “Пагоня”. Як гэта было?

— У кабінеце Мішы Карневіча (цяпер ён працуе карэспандэнтам «Радыё Свабода» — аўт.), які тады працаваў карэктарам “Шчучынскай газеты” (карэктарскі пункт знаходзіўся ў будынку “Гродзенскай праўды” — аўт.) стаяла дабітая пішучая машынка. Будучыя геніі газеты “Пагоня” пісалі свае навіны для першага нумара, а друкавала іх я. Ніхто не ведаў, што з гэтага выйдзе, але ўсе былі ўпэўненыя, што атрымаецца нешта надзвычайнае, у тысячу разоў лепшае за ўсе гэтыя “Гродзенскія праўды” і ўсе абласныя газеты разам узятыя. У “Пагоні” была дакладна вызначанай тэматыка, выразная пазіцыя, выключна беларуская мова.

— Як бы вы ахарактарызавалі той час у трох словах?

— Шалёны духоўны ўздым. Мы былі абсалютна перакананыя, што наперадзе ў нас толькі светлая будучыня. Была змецена гэта агромністая махіна з яе механізмамі падаўлення асобы, немагчымасцю рэалізаваць сябе людзям справы. Нам можна было выказвацца не на кухне, і не стаяць з талонамі ў чарзе за кавалкам мыла. Мы адчувалі сябе абсалютная свабоднымі людзьмі. Нам падавалася, што менавіта свабода можа пабудаваць шчаслівае грамадства. Цяпер я так не думаю, але тады гэта была такая выдатная памылковая думка, што прамяняць яе на нешта іншае было немагчыма. Тым больш мы былі вельмі маладымі.

Мне падабалася, што СМІ — гэта яшчэ і бізнес

— Як стваралася “Біржа інфармацыі”?

— Пасля “Гродзенскай праўды” ў мяне быў перыяд вольнага плавання. Потым запрасілі рэдактарам у камерцыйнае выданне “Інфа-Біржа”. Праз пару гадоў я сышла, са мной разам і Міша Карневіч, Юля Урбановіч. Утрох мы арганізавалі “Біржу інфармацыі”.

Уладальнік “Інфа-Біржы” надзвычайна пакрыўдзіўся на мяне за тое, што я скрала ў яго назву. Па-першае, я так не лічу. Па-другое, я меркавала, раз я давяла тыраж яго выдання да 16 тысяч з трох, калі газета змянілася і, акрамя рэкламных матэрыялаў, сталі з’яўляцца журналісцкія, то маю права назваць газету падобным чынам.

Але хацела б падзякаваць гэтаму камерсанту, бо менавіта ў яго газеце я навучылася быць не толькі рэдактарам, але і выдаўцом. Я зразумела, што такое тыпаграфія, адкуль бяруцца грошы, як іх зарабляць і як імі распараджацца.

“Біржа інфармацыі” пачалася ў 1997 годзе, у лютым 1998 выйшаў першы нумар. Я тады, як круты ўжо эканаміст, усё пралічыла: мы праз 8 месяцаў выходзім на “нуль”, у нас пачынаецца прыбытак. А ў жніўні 1998 года адбыўся дэфолт, і папера пачала каштаваць неймаверныя грошы. Таму дзесьці яшчэ паўтары гады мы былі стратнымі, і толькі пасля пачалі выходзіць у прыбытак.

— У Гродне ў тыя часы самымі вядомымі газетамі былі “Біржа інфармацыі” і “Пагоня”. Вы адносіліся да “Пагоні” як да канкурэнтаў ці калегаў?

— Я ніколі не разглядала іх як канкурэнтаў. У нас не супадалі аўдыторыі, і мы проста вельмі блізка ведалі адзін аднаго, нашы журналісты сябравалі.

— Якія ў вас былі стасункі з уладамі і праваахоўнымі органамі?

— Добрыя. Часам мяне на дзяжурную размову выклікала паразмаўляць КДБ. Я казала, што паразмаўляю, але прафесія журналіста пабудавана так, што ён не можа ў сабе трымаць сакрэты і таямніцы. Калі ён пра нешта даведаўся, тут жа «вывальвае» гэта на газетную паласу. І чым вастрэйшая навіна, тым хутчэй ён з сябе гэта выплюхне. Таму навошта са мной размаўляць: вы можаце адкрыць газету — і нібыта са мной паразмаўлялі, даведаўшыся не толькі пра мае таямніцы, але і ўсе тыя, што мы паспелі разведаць за тыдзень.

Адносіны з МУС складваліся дастаткова натуральна. Я хадзіла да іх за навінамі як журналіст, калі мне было 22 гады, 32 гады, 42 гады. Горад у нас маленькі, і ўсе адзін аднаго ведаюць. Часам мяне выклікалі па запытам на праверку матэрыялаў.

Калі мне было прад’яўлена абвінавачванне ў абразе прэзідэнта (за артыкул “Здрада імем народа” пра рэферэндуму 2004 года — аўт.), я лічу, што тое, што па гэтым артыкуле калісьці адседзелі Мікола Маркевіч і Павел Мажэйка (журналісты газеты “Пагоня” – аўт.), а мне дастаўся адміністрацыйны штраф, то гэта мяне як дзяўчынку пашкадавалі, і гэта выключна дзякуючы пракуратуры. Натуральна, што ніякага паклёпу і абразы не было. Прэзідэнт сам змяняў Канстытуцыю і сам сябе абіраў на выбарах. Я не згодна ні з якімі прысудамі і адміністратыўкамі.

Што тычыцца пікетаў і мітынгаў, якія праходзілі ў 2000 гады, мы рабілі так, каб гэта не выглядала несанкцыянаванай акцыяй, а міліцыя рабіла выгляд, нібыта нас не заўважае, ці разганяла, але дастаткова дэмакратычна.

— Вы стваралі газету ў другой палове 1990‑х, якія вядомыя як “ліхія”. Ці перасякаліся нейкім чынам з крымінальнікамі?

— У 1997 годзе, калі мы толькі зарэгістраваліся і пачалі рабіць газету, да мяне прыйшлі бандыты. Сказалі, што мы павінны плаціць ім 20 даляраў у месяц. У тыя часы ў некаторых былі такія заробкі. Я сказала, што не буду ім плаціць ні 20, ні 10, ні 5, ні нават 10 цэнтаў. Ніколі. Яны былі вельмі  здзіўленыя – чаму? Я адказала, што, па-першае, я – дама, па-другое, я – газета, я адразу іх сфатаграфую і ўсё пра іх напішу. Так і рассталіся. Пасля ў начных клубах мы часам сустракаліся, і я заўсёды атрымлівала камплімент ці паклон галавы.

Нашы бандыты і расійскія – зусім розныя рэчы. Ёсць маленькі бізнес і маленькія бандыты. А ёсць вялікія бізнесы і вялікія бандыты. Там свае справы. Я ніколі не займалася вялікім бізнесам, таму пазбегла вялікіх разборак.

— На вашу думку, чаму “Біржа інфармацыі” стала такой папулярнай?

З‑за дэмакратычнасці. Мы стараліся працаваць на аўдыторыю розных сацыяльных груп. У нас былі беларускамоўныя старонкі для аматараў гісторыі, асобныя старонкі з падборкамі навінаў для тых, хто чытае толькі навіны, мы стварылі і моладзевую старонку, прадастаўлялі слова нашай апазіцыі. Дарэчы – бясплатна. Заўсёды хацелі ладзіць нейкія круглыя сталы, каб прыйшоў нехта, напрыклад, з ЖКГ, гарвыканкама і апазіцыі, і разам абмеркавалі агульныя праблемы. Часам нам гэта ўдавалася.  Мы прадастаўлялі слова ўсім, дэмакратычна і спакойна адносіліся да ўсіх людзей. Канешне, былі людзі, якія набывалі нас з‑за вельмі добра арганізаванай праграмы тэлеперадач. Але ў нас можна было атрымаць усё.  Як у супермаркеце.

— Як вы дамагаліся камерцыйнага поспеху?

У нас было вельмі добрае рэкламнае агенцтва, якое шмат працавала не толькі на газету, але і рабіла шмат пабочнай прадукцыі – буклеты і гэтак далей Мы ўвесь час вынаходзілі, адкуль браць грошы. Напрыклад, рабілі сумесныя праекты з запраўкамі. Рэкламнае агенцтва давала нам шмат грошай, таму нам не былі страшныя знешнія правалы.

 — А хто вы больш — бізнесмен ці журналіст?

Цяжкае пытанне. Мне проста падабалася, што СМІ – гэта яшчэ і бізнес. Тое, што я вельмі любіла рабіць, яшчэ і прыносіла грошы. І ў мяне ў прынцыпе гэта атрымлівалася.

Ператварацца ў “Народную Волю” гродзенскага маштабу мне не хацелася

— У 2000‑х Гродзеншчыну свабодныя журналісты ахрэсцілі зонай рызыкі, дзе адбывалася зачыстка інфармацыйнага поля ад “няправільных выданняў”. Адбываўся ціск на СМІ, закрываліся незалежныя газеты. Апішыце сваю працу ў тыя не самыя простыя для незалежных журналістаў часы?

— У сапраўдных журналістаў не бывае з уладамі цесных і добрых узаемаадносін. Журналіст у ідэале – гэта чалавек паміж грамадствам і ўладамі. Гэты ціск быў заўсёды, і не асабліва адрозніваўся ад тых жа 1990‑х. Але тады было вельмі мала газет. Калі б на наш горад было напрыклад шэсць газет – дзве закрылі, чатыры засталіся б. У нас жа было дзве газеты, у Слоніме і Смаргоні – па адной газеце. Зарэгістраваць новую газету было немагчыма. Прадавацца было складана. Тым не менш, “Союзпечать” ніколі не возьме газету, у якой спісанне 35%, а “Біржу” прадавалі ў кіёсках да самага канца. Таму што ім было выгадна нас прадаваць. У нас была свая сетка дыстрыбуцыі, якую мы стварылі як падушку бяспекі. Адзінага, чаго ў нас не было ў запасе – гэта тыпаграфіі. І калі нам прыпынілі дзейнасць на тры месяцы, мы не змаглі вярнуцца ў тыпаграфію. Ніводная беларуская тыпаграфія не пагаджалася нас друкаваць. Вось гэта быў сапраўдны ціск, але ён эканамічны. Можна было пайсці такім шляхам — друкавацца ў Смаленску, а пасля везці газету ў Беларусь праз мяжу і мытні. Але тады мы бы сышлі ў чыста палітычны фармат, ад нас сышоў бы рэкламадаўца. Мне гэтага ніколі не хацелася. Таму што жыццё большае за палітыку, яно значна больш шматграннае. Ператварацца ў “Народную Волю” гарадзенскага маштабу мне не хацелася.

— Вы сталі першай лаўрэаткай дыплому “За адданасць прынцыпам свабоды слова” імя Ігара Герменчука (вядомага арганізатара незалежнага друку краіны, галоўнага рэдактара газеты “Свабода”). Падчас уручэння вы казалі пра тое, што хочаце, каб беларускія незалежныя СМІ былі гатовыя да таго, што перамены могуць настаць – “і з нашай дапамогай, і з Божай” – у любы момант, і былі настроены даволі па-баявому. Але сёння вас няма на медыйным полі Беларусі. Вы расчараваліся?

— Не. Але друкаваным СМІ на ўзроўні незалежнай газеты сёння існаваць нельга. Ты ці сыдзеш у цалкам рэкламны фармат, ці ты будзеш чыйсьці – у цябе будзе бізнес-гаспадар. Напрыклад, які-небудзь гандлёвы цэнтр зробіць сваю газету, у якой будзе распавядаць пра сваіх цудоўных кур і пернікі. Быць незалежным гэта класна, але ў эканамічным плане вельмі складана. Я бачу, што не выхавалася пакаленне людзей, якія пойдуць і зробяць новую “Біржу інфармацыі” ці “Пагоню”. Больш за тое, патрэбна аўдыторыя, а ці ёсць яна? Стварыць газету – гэта вельмі вялікая дарагая эканамічная справа.

Развіццё медыя сёння ідзе вельмі хутка, СМІ ідуць у інтэрнэт. Але паколькі інтэрнэт заканадаўча не адрэгуляваны, я лічу, што друкаваныя СМІ і іх сайты застаюцца першакрыніцамі інфармацыі. Ёсць такая вялікая рэч у журналістыцы: калі я падпісала матэрыял “Алёна Раўбецкая”, я адказваю за яго ад першага да апошняга слова. І калі ты кагосьці абразіў, быў не правы, то можаш у судзе панесці адказнасць. На цябе ляжыць вялікая адказнасць за свае словы, але разам з тым ты маеш вялікія магчымасці выказвацца і ўплываць на рэчаіснасць. Інтэрнет жа не рэгламентаваны, і тая вялікая колькасці невядомых людзей пад нікамі, якія памнажаюць інфармацыю, часта пішуць лухту, мяне дзіка раздражняюць. Рэгламентаваць у жыцці трэба ўсё.

“Свабода – гэта ўменне сябе абмяжоўваць”

— Чым вы заняліся, калі “Біржу інфармацыі” закрылі?

Я паехала ва Украіну залізваць раны. (у Харкаве разам з былым рэдактарам зачыненай ваўкавыскай “Мясцовай газеты” Андрэям Шантаровічам стваралі выданне “Мегаполіс” – аўт.)

Гэты бізнес-прект не атрымаўся. Мы там працавалі, знаёміліся з мясцовымі выданнямі, якіх было нямеранна. Гэта быў вельмі добры перыяд. Калі б не Украіна, я б напэўна яшчэ доўга перажывала. Тая Украіна мяне вылечыла.

— Як вам працавалася ў новых умовах?

Там была нават не свабода слова, а свабода ўсяго. Нават свабода ад слова. Пасля Беларусі я не магла ўбудавацца ў гэтае жыццё: пераходзьце дарогу як хочаце, едзце на аўтамабіле як  хочаце, дайце пяць грывен і пераходзьце мяжу як хочаце. Гэта была свабода на ўзроўні анархіі. Мяне гэта вельмі ўзбуджала, мне гэта вельмі падабалася. Гэта адбывалася ў чужой краіне, я ў гэтым усім купаюся, мне гэта дапамагае забыць некаторыя цяжкія моманты пасля закрыцця газеты.

— Якая небяспека ёсць у такой свабодзе слова?

— Галоўная небяспека такога «разгулу свабоды слова» – табе не будуць верыць твае чытачы. Як чалавек перастае верыць дзяржаве, якая яго падманвае кожны дзень. Гэта не свабода слова, гэта свабода самавыражэння. Што хачу, тое і варачу. Можна згубіць чытача, таму што ён не будзе табе давяраць. Свабода – гэта ўменне сябе абмяжоўваць. Не іншага, а менавіта сябе.

Я за свабоду СМІ і свабоду слова, разам з тым і за ўнутраную цэнзуру. Гэта ўнутраная цэнзура дапамагае суіснаваць з людзьмі. Прывяду прыклад.

Калі ў Мінску здарылася трагедыя на “Нямізе”, “Біржа” размясціла на першай паласе здымак гары трупаў. У нас тады нават тыраж не раскупіўся цалкам. Гэта праўда, да, загінулі 53 чалавекі, большасць зусім маладыя людзі. Але гэта не фотаздымак для першай паласы. Гэта жах і боль людзей, тады трагедыю перажывала ўся краіна. Зразумела, што ты павінен пра гэта напісаць, але не такім чынам.

Свабода – гэта сродак, з дапамогай якой людзі могуць станавіцца больш чыстымі, расціць  выхаванае новае пакаленне, добраўпарадкаваць сваю краіну. Таму што выніковая мэта гэта не свабода, а з пункту гледжання штодзённага жыцця гэта дабрабыт, а з пункту гледжання душы – высокая духоўнасць, адукаванасць і г.д.

Хтосьці прыдумаў, што свабода – гэта “можна”. Але галоўнае – гэта свабода выбару, тое, што адрознівае нас ад жывёл.

“Я гэтае гродзенскае паветра запакую і ўвязу кудысьці?”

— У 2006 годзе Андрэй Шантаровіч прасіў палітычны прытулак ва Украіне. Ёсць шмат прыкладаў, калі незалежныя журналісты не знаходзілі сябе ў Беларусі і з’язджалі за мяжу. Ці была ў вас думка з’ехаць з Беларусі і звязаць сваё жыццё з іншай краінай?

Ніколі. Што, я ўвязу з сабой маму, сына, унука, сяброў, дворык свой, любімыя гарадзенскія кавярні? Я гэтае гродзенскае паветра запакую і ўвязу кудысьці? І рэч не толькі пра Гродна. Гэта мне трэба ўсю маю краіну запакаваць, завязаць банцікам і павезці з сабой. Мне добра дома. Я люблю паездзіць, папрацаваць – на поўдні, на ўсходзе. Але я люблю вяртацца дахаты, ў свой дворык, на свае вулачкі, да сваіх сяброў, свайго паветра.

Я вярнулася з Украіны, пачала займацца чужым для мяне архітэктурна-будаўнічым бізнесам. У мяне нічога не атрымалася. Пасля ў мяне пачалася перыядычная праца ў Расіі, дзе я займаюся журналістыкай. Я займаюся выданнем перадвыбарчых газет. Але маімі героямі былі не толькі кандыдаты, але былі і героі, пачынаючы ад якога-небудзь вяцкага фермера і сканчаючы высквысокапастаўленым чыноўнікам Газпрома.

Расія доўгі час, на працягу 17 гадоў, знаходзіцца ў стане росту – бізнеса, будаўніцтва, у іх велізарная свабода СМІ. Я працавала ў Серпухаве, горад з 60 тысяч насельніцтва, меншы за нашу Ліду. Пры гэтым там былі чатыры незалежныя газеты. Няхай яны належаць чатыром розным дзядзькам, але іх чатыры. Чатыры розных дзядзькі з чатырма рознымі поглядамі. Праўда, цікава? У людзей ёсць выбар. Расія сёння якраз вельмі дэмакратычная краіна.

Зразумела, што газета выражае меркаванне свайго ўладальніка. Хто плаціць – той і замаўляе музыку, кожнае выданне – гэта бізнес, яно выконвае замову свайго ўладальніка. Так пабудаваны свет. Але калі такіх плацельшчыкаў і поглядаў шмат, гэта і ёсць свабода СМІ.

— Вас зараз расійская праца захапляе больш, чым украінская?

Я як з’ехала з Украіны, так больш і не вярталася. Пачаўся расійскі этап. Магчыма, ён таксама хутка скончыцца. У маёй галаве ёсць некаторыя адукацыйныя праекты, да якіх я ужо саспела. Адразу скажу, што яны не звязаны з журналістыкай. Калі ў нашай краіне нешта памяняецца і стане на чалавечыя рэйкі, калі ў нас будуць нармальныя выбары з кучай кандыдатаў, якія будуць вымушаныя па-сапраўднаму змагацца адзін з другім, мой цяперашні досвед можа спатрэбіцца для стварэння маленькага піяр-агенцтва. Але зразумела, што гэта ідэя пакуль не своечасовая.

Любое новае пакаленне лепшае за папярэдняе

— Па вяртанні з Украіны вы больш шчыльна заняліся працай у Школе маладога журналіста і сайтам “Твой стыль”?

Я займалася Школай маладога журналіста пастаянна, гэта былі паралельныя працэсы. Спачатку я гладзела на ШМЖ як на калодзеж, з якога можна чэрпаць маладыя кадры для “Біржы інфармацыі”. Шмат хто з ШМЖшак праходзіў практыку ў газеце. Школай маладога журналіста я займалася заўсёды, але гэта не можа быць крыніцай для існавання. Калі “Біржу” зачынілі, гэта была ўжо іншая праца ў ШМЖ, у мяне з’явіўся досвед працы ва Украіне і Расіі. Я заўсёды старалася давесці навучэнцам, што калі вы хочаце пісаць, то якая б цётка тут перад вамі не стаяла са сваімі поглядамі, вы будзеце пісаць. Адзінае, што я магу, гэта расказаць вам як гэта рабіць, як здабываць інфармацыю і працаваць з ёй. Калі вы прыйшлі проста паслухаць лекцыю – то тады вам не сюды. То бок я вельмі прыкладным чынам на гэта ўсё глядзела. Я геданістка. Мне хочацца спажываць добрую якасную інфармацыю. І калі я магу прыкласці свае высілкі, каб яе атрымліваць, я гатовая гэта рабіць.

Я люблю маладых людзей. Я лічу, што любое новае пакаленне лепшае за папярэдняе. Яны іншыя, да гэтага трэба звыкнуцца, але яны лепшыя, больш дасканалыя.

— Вам проста ў кайф зараджаць свабодай слова маладых людзей?

— Я ніколі нічога не раблю, калі не адчуваю кайфу.