Чаму мы не можам аб’ектыўна пісаць пра вайну?

Размова на адной мове. Мове варожасці

Нягледзячы на тое, што на мапе Зямлі на працягу ўсёй гісторыі ў пэўны момант можна было налічыць дзясяткі гарачых кропак, сёння з‑за дасяжнасці інфармацыі падаецца, што полымем ахопленая ўся планета. Упершыню з 40‑х гадоў мінулага стагоддзя вайна падышла ўшчыльную да межаў Беларусі. Падзеі на Усходзе Украіны ўскалыхнулі грамадства ў Беларусі.

“У апошнія час у беларускіх медыя калі не дзявяты вал з мовы варожасці, то блізка да гэтага, — падзялілася сваімі назіраннямі медыяэксперт Яніна Мельнікава. — Яшчэ некалькі месяцаў таму ў нас намагаліся захоўваць аб’ектыўнасць. Але ў апошнія тыдні ўсё стала рухацца нашмат хутчэй. Мне падаецца, на гэта моцна паўплываў канфлікт ва Украіне. Магчыма, мы баімся, што будзем наступнымі”.

Чаму немагчыма прадухіліць распаўсюд мовы варожасці ў СМІ? Па словах Мельнікавай, журналісты вымушаны цытаваць першых асоб дзяржавы, якія сёння не грэбуюць падзяляць свет на “мы” і яны”, дзе “мы” — заўсёды ў белым, а “яны” — людзі трэцяга гатунку. Устрымацца ад трансляцыі такіх выказванняў — самы надзейны сродак пазбегнуць распаўсюду нянавісці.

Журналіст партала tut.by Павел Дабравольскі некалькі разоў выязджаў у зону канфлікту на Данбасе і лічыць, што перад публікацыяй трэба ўзважваць усё ўбачанае.

“Я патрапіў у Дэбальцава адразу пасля таго, як яно адышло пад кантроль сепаратыстаў, — узгадаў Павел. — Звярнуў увагу на разбураны дом, у якім жыў мужчына. Чалавек сцвярджаў, што дом разбамбілі ўкраінскія вайскоўцы. Я не пісаў аб гэтым у тэксце, бо я не бачыў гэтага, сам мужчына не бачыў таго, што яго дом разбамбілі менавіта ўкраінскія снарады”.

Побыт і вайна

Для беларускіх журналістаў канфлікт на тэрыторыі Данбаса стаў выклікам і фактычна першай спробай прафесійнага, эмацыянальнага пагружэння ў міжнародную тэматыку. У час высокай цікаўнасці да падзей, любая інфармацыя толькі ўзмацняе палярызацыю грамадства. Цяжка не аддаць перавагу таму ці іншаму баку.

Васіль Сямашка, якія некалькі разоў наведваў зону баявых дзеянняў на ўсходзе Украіны, здзіўлены тым, што беларуская журналісцкая супольнасць адрэагавала на яго рэпартажы з фронту куды больш востра, чым украінскія ды расійскія калегі і нават байцы па абодва бакі барыкад.

Відавочна, што правілы і нормы працы з’яўляюцца ў працэсе. За той час, што цягнецца вайна на Усходзе Украіны, не так шмат беларускіх журналістаў адправілася асабіста асвятляць падзеі. Вырашыцца на такую камандзіроўку не так проста.

Фатограф партала tut.by Вадзім Заміроўскі адзначыў, што ў нас у краіне няма спецыялізаваных курсаў і трэнінгаў для журналістаў, якія збіраюцца працаваць у зоне ваеннага канфлікту. Сам Вадзім прызнаецца, што добра рыхтаваўся да паездкі — меў аптэчку, бронекамізэльку. А вось Павал Дабравольскі ад бронекамізэлькі адмовіўся, бо адчуваў сябе ў ёй нервова.

Большасць беларускіх рэдакцый сёння трансліруе афіцыйныя паведамленні з зоны ваеннага канфлікту. Але і тут ёсць свае асаблівасці. Так прадстаўнік партала tut.by Арцём Шрайбман адзначыў, што ў рэдакцыі склалі цэлы вакабуляр з паняццяў і выразаў, якія пажадана ўжываць адносна падзей на ўсходзе Украіны.

(Не)давярай

У сітуацыі, калі любая інфармацыя можа прывесці да ўсплёску нянавісці, не публікаваць сведчанні, якія немагчыма праверыць на 100 % — апраўданая пільнасць.

Часам фэйкавыя навіны выдаюць нават афіцыйныя ўстановы, у тым ліку прэс-службы АТА і самаабвешчаных ЛНР і ДНР. Павел Дабравольскі ўзгадвае, як на ўласным прыкладзе адчуў гэта пасля затрымання сепаратыстамі ў Данецкім аэрапорце. Па словах журналіста, ён правёў каля пяці гадзін з вайскоўцамі самаабвешчаных рэспублік і чуў, што аэрапорт абстрэльваўся з боку, падкантрольнага войскам Украіны. Сепаратысты, па словах Паўла, не адказвалі. Праз нейкі час журналіст азнаёміўся з паведамленнем прэс-службы АТА, у якім сцвярджалася, што перамір’е парушана менавіта з боку сепаратыстаў.

Васіль Сямашка падтрымаў калегу: “Абодва бакі — адлюстраванне адзін аднога. Тая ж прапаганда, тыя ж кадры, тыя ж людзі”.

Натуральна, што ўцягнутыя ў канфлікт бакі вельмі эмацыйна рэагуюць на ўсе звесткі з зоны баявых дзеянняў. Украінскім і расійскім журналістам цяжка захоўваць нейтралітэт, нягледзячы на прафесійнасць.

“У 2015 годзе я працаваў у рэдакцыі “Новое Время” ў Кіеве, — узгадаў Павел Дабравольскі. — Памятаю, мой калега ці то ў жарт, ці то сур’ёзна сказаў, што вайну спыніць толькі ядзерная бомба на Маскву. Але колькі людзей не пагаджаюцца з палітыкай Пуціна, колькі людзей выходзіла на дэманстрацыі падтрымкі Украіны… Вельмі шмат такіх абагульненняў”.

Пры гэтым Павел прызнаецца: не ўпэўнены, што змог бы захаваць аб’ектыўнасць, калі б вайна пачалася ў Беларусі.

Фота на галоўнай старонцы: Васіль Сямашка, TUT.BY